Spod zamarzniętych powiek

Na szczycie było trzydzieści siedem stopni mrozu. Wiatr wyciskał łzy. Zamarzły mi powieki i rzęsy. Nie mogłem otworzyć oczu. Bezskutecznie przecierałem je rękawiczką. Chuchałem w dłonie. Ciepło oddechu na chwilę topiło lód, ale świat zaraz znikał pod zamarzniętymi powiekami. Pierwszy raz w życiu doświadczyłem tego irytującego zjawiska. Wiele lat później podczas zimowych wypraw w Karakorum musiałem się do niego przyzwyczaić.

Adam Bielecki stał się jednym z najmocniejszych himalaistów na świecie, ale gdy miał trzynaście lat, z powodu wieku odmówiono mu udziału w kursie skałkowym. Gdy skończył piętnaście, usłyszał od starszego taternika, że kiedyś będzie z niego świetny wspinacz. Jeśli wcześniej się nie zabije.

Ta książka to pierwsza opowieść Adama Bieleckiego o jego drodze z rodzinnych Tychów na szczyty najwyższych gór świata. To także hołd dla bohaterów i twórców polskiego himalaizmu zimowego, w których szeregu Bielecki ustawił się, zdobywając jako pierwszy człowiek zimą Gaszerbruma I i Broad Peak. W dramatycznych historiach tych wejść Bielecki przede wszystkim opowiada o nieludzkich warunkach zimowej wspinaczki w Himalajach i Karakorum, sztuki uprawianej przez nielicznych na świecie, która stała się naszą narodową specjalnością.

Wartka narracja “Spod zamarzniętych powiek” od początku wrzuca czytelnika w środek akcji górskiej pod Gaszerbrumem i stamtąd wiedzie śladem kolejnych głośnych wypraw, w których Bielecki brał udział. Jednocześnie książka cofa się do początków – zarówno wspinaczki Adama Bieleckiego, jak również początków polskiego himalaizmu zimowego. Współczesne przygody mieszczą się w panoramie wielkich górskich wydarzeń sprzed lat, splatając losy młodego wspinacza z życiorysami legend polskiego alpinizmu – Krzysztofa Wielickiego, Artura Hajzera czy Macieja Berbeki.

Bielecki – wraz z Dominikiem Szczepańskim, dziennikarzem „Gazety Wyborczej” i autorem książek “Na oceanie nie ma ciszy. Biografia Aleksandra Doby, który przepłynął kajakiem Atlantyk” oraz “Nanga Parbat. Śnieg, kłamstwa i góra do wyzwolenia” (z Piotrem Tomzą) – opowiadają tę historię wprost: uczciwie wobec tragedii, szczerze jeśli chodzi o niedostatki cudze i własne, bezpretensjonalnie, gdy wydarzenia zaczynają odbiegać od standardów, które większość ludzi uznałaby za normalne.

To, co przeżyłem w Karakorum, okazało się nieludzkie – pisze Bielecki. – W Polsce dwadzieścia stopni mrozu w zimie nie jest niczym szczególnym. Potrafimy sobie wyobrazić, co znaczy minus czterdzieści. Jest po prostu dwa razy zimniej. Ale minus sześćdziesiąt? To wartość abstrakcyjna, brakuje nam punktu odniesienia, aby uzmysłowić sobie, co oznacza takie zimno.

A gdy do tego dochodzą czyhający na życie wspinaczy terroryści? Kłopoty ze sprzętem? Wysokogórski przemysł, którego na kilku tysiącach metrów nie regulują czyste zasady?

Młody Adam usłyszał kiedyś od ojca: „Możesz zostać w życiu kim chcesz. Byleby nie górnikiem”. Dorosły Adam nie mógł wziąć sobie tych słów do serca bardziej.

Więcej ludzi poleciało w kosmos, niż stanęło na szczycie ośmiotysięcznika zimą. To jedno z największych wyzwań eksploracyjnych współczesnego świata, wciąż niemal niemożliwe do zrealizowania. Adam Bielecki dokonał tego dwukrotnie, zdobywając Gaszerbrum I i Broad Peak jako pierwszy na świecie w sezonie zimowym. To opowieść o tym, gdzie leży granica naszych możliwości. Ta fizyczna i ta, którą mamy tylko w głowach.
Martyna Wojciechowska

Książka Adama Bieleckiego, a także jego młode życie to rzecz o pasji, jej zniewalającej potędze i straszliwej sile rażenia. Pasja, jeśli się jej człowiek zaprzeda, nadaje życiu smak, pozwala żyć jego pełnią, pędzić prosto ku słońcu, zamiast odmierzać z rozpaczą pozostały czas. Wspinaczka! Chyba nie ma odpowiedniejszego słowa oddającego jej istotę.
Wojciech Jagielski

Artur całą noc miał koszmary. Śniły mu się szczeliny, ostre granie, wiszące nad głową wielotonowe bryły lodu – seraki i kruche mosty na lodospadzie odgradzającym naszą bazę od pierwszego obozu pod Gaszerbrumem I, ośmiotysięcznikiem w Karakorum, na który chcieliśmy wejść jako pierwsi ludzie w zimie. Było nas sześcioro: moja siostra Agna, Janusz Gołąb, Artur Hajzer, dwóch pakistańskich tragarzy wysokościowych Muhammad Ali i Shaheen Baig oraz ja.
Wzięliśmy lekkie plecaki i, na wszelki wypadek, dwieście metrów lin. Nie mieliśmy zamiaru poręczować całej drogi do obozu I. Było trudniej, niż się spodziewaliśmy. Musieliśmy się związać liną i cały czas zachowywać czujność. Szliśmy i traciliśmy nadzieję na dojście do obozu. Jak odnaleźć drogę? Jak ją potem wielokrotnie powtórzyć? Bo przecież żeby zdobyć taką górę, musieliśmy założyć kolejne obozy, zaopatrzyć je i dopiero wtedy zaatakować wierzchołek.
Wydawało się, że ten przeklęty lodowiec nigdy się nie skończy. Wędrówka przez niego nie miała w sobie nic z subtelności. Wszystkie chwyty dozwolone. Byle jak najszybciej i bezpiecznie przejść przez zamarznięty labirynt.
Wyciągnąłem kamerę.
– Nie filmuj tego, bo dostaniesz Złote Jajo – powiedział Artur, mając na myśli żartobliwą nagrodę za największy górski przypał, a potem niezgrabnie zjechał na tyłku z lodowej bryły. – Na Madagaskar z tą kamerą!
Po wyprawie napisał, że wolałby złamać sobie nogę, niż jeszcze raz przechodzić przez ten lodospad. Długi na sześć kilometrów lodowiec sprawił nam więcej kłopotów, niż myśleliśmy. Na wysokości 5700 m n.p.m. zamiast śnieżnego płaskowyżu, który doprowadziłby nas w miejsce, gdzie miał stanąć obóz I, ujrzeliśmy lodowe gruzowisko. Wcześniej słyszałem, że w lecie po tym lodowcu można chodzić bez wiązania się liną. Po tym, co zobaczyliśmy, zrozumieliśmy, że nie ma na to szans.
Stamtąd zawróciliśmy. Może to dobrze, że wówczas nie wiedzieliśmy, ile tak naprawdę przeszliśmy. Wydawało się nam, że większość drogi do obozu I, czyli jedynki. Później się okazało, że byliśmy zaledwie w jednej trzeciej. To był trzeci dzień wyprawy i pierwszy akcji górskiej. Pierwsze starcie z Gaszerbrumem I i od razu porażka. Do zmroku zostało kilka godzin. Zmęczyły nas ciągłe napięcie i strach. Zagrożenie było wszechobecne, mogło przyjść z góry w postaci lawiny bądź urwanego kawałka jednej z licznych lodowych wież, między którymi lawirowaliśmy. Mogło też przyjść z dołu w postaci zarwanego mostu śnieżnego bądź ukrytej pod śniegiem szczeliny.
Drogę oznaczyliśmy pięćdziesięcioma traserami, żeby drugi raz nie błądzić w zwałach lodu, ale lodowiec cały czas się zmieniał i podczas pięciu wyjść w górę nigdy nie udało nam się iść tak samo.
Na początek Gaszerbrum dał nam w twarz. Dostaliśmy niezłą lekcję pokory.

Jadąc w 2011 roku na Gaszerbrum I, myślałem, że potrafię wyobrazić sobie warunki, w których będę działał. Byłem przecież na Makalu, piątym ośmiotysięczniku świata, byłem na Chan Tengri, najdalej na północ wysuniętym siedmiotysięczniku, wspinałem się zimą w Tatrach i Alpach, ale to, co przeżyłem w Karakorum, okazało się nieludzkie. W Polsce 20 stopni mrozu w zimie nie jest niczym szczególnym. Potrafimy sobie wyobrazić, co znaczy -40. Jest po prostu dwa razy zimniej. Ale -60? To wartość abstrakcyjna, brakuje nam punktu odniesienia, aby uzmysłowić sobie, co oznacza takie zimno. Dla himalaistów szczególnie ważny jest wykres temperatury odczuwalnej, która wynika ze stosunku prędkości wiatru do temperatury powietrza. Jeśli w górze jest 35 stopni mrozu, a wiatr wieje z prędkością trzydziestu kilometrów na godzinę, to twoje ciało czuje, jakby było 60 stopni poniżej zera. Odmrożenia na odsłoniętej skórze pojawiają się wtedy w mniej niż pół minuty. Na lodospadzie było znacznie cieplej, ale i tak za każdym razem, gdy ściągaliśmy rękawiczki, musieliśmy zachować czujność, aby się nie odmrozić.
Dwudziestego piątego stycznia, po słabo przespanej nocy, trzeba było zdecydować, co dalej. Hajzer chciał najpierw sprawdzić, co myślimy.
– Musimy założyć jedynkę, jakieś pomysły? – spytał.
– To może ja pójdę? – wypaliłem.
Chciałem się wykazać. Z naszej trójki byłem najmniej doświadczony. Artur Hajzer, kierownik wyprawy, miał czterdzieści dziewięć lat i siedem ośmiotysięczników na koncie – na trzy z nich wszedł nowymi drogami, a na Annapurnie z Jerzym Kukuczką byli pierwszymi ludźmi w zimie.
O pięć lat młodszy Janusz Gołąb w ciągu kilkunastu lat przeszedł wiele trudnych dróg na wielkich ścianach. Miał już na koncie prestiżową nagrodę Kolosa za „zdobycie wschodniej ściany Kedar Dome w Garhwalu (Indie), jednej z najtrudniejszych ścian w Himalajach” (wspólnie z Jackiem Fluderem i Stanisławem Piecuchem) oraz dwa wyróżnienia przyznawane przez kapitułę Kolosów.
Ja miałem dwadzieścia osiem lat i z moim górskim CV mógłbym im co najwyżej wiązać buty pod ścianą.
– Dobra, to idź z hapsami – powiedział Hajzer. Chodziło mu o tragarzy wysokościowych (High Altitude Porters). Moim zdaniem nazwa jest myląca, bo sugeruje, że ich rolą jest noszenie nam plecaków. Określiłbym ich raczej jako płatnych partnerów wspinaczkowych. Koszt ich usług jest niższy niż zabranie z Polski kolejnego uczestnika wyprawy, którego zadanie ograniczałoby się do wspierania zespołu. W latach osiemdziesiątych, kiedy polski himalaizm wszedł w swój złoty okres, wyprawy były liczniejsze. Dziś rzadko się zdarza, by ktoś chciał zostawić pracę i bliskich na trzy miesiące i tylko pomagać kolegom w zdobyciu szczytu.
Ruszyliśmy z Alim i Shaheenem o 6.40. Mieliśmy założyć jedynkę. Na początku trasery pomogły nam odszukać drogę i już po trzech godzinach byliśmy w miejscu, z którego poprzednio zawróciliśmy. Kilkadziesiąt minut później doszliśmy do lodowego gruzowiska. Śnieg zasypał niektóre szczeliny i trzeba było uważać. Zabawa dopiero się zaczynała. Niezliczona ilość kruchych mostów śnieżnych oraz ścianek lodowych doprowadziła nas do środkowego plateau. Tutaj teren był mniej potrzaskany, ale za to szczeliny miały monstrualne rozmiary i wymagały żmudnego obchodzenia, często musieliśmy wracać po własnych śladach. Bezradnie patrzyliśmy na kolejną ze szczelin, która w obydwu kierunkach ciągnęła się poza zasięg wzroku i miała od kilku do kilkunastu metrów szerokości. Przychodziło mi na myśl tylko jedno rozwiązanie.
– To co? Schodzimy? – spytałem.
Pakistańczycy pokręcili głowami, nie byli przekonani.
– Sprawdźmy chociaż, jak wygląda jej dno.
Nie chciałem się poddać. Wiedziałem, że nie mamy dość czasu, by znów wracać kawał drogi tylko po to, aby znaleźć się w kolejnej ślepej uliczce. Wbiłem szablę śnieżną, czyli długi na mniej więcej pięćdziesiąt centymetrów kątownik z aluminium służący do asekuracji w śniegu, i po trzydziestu metrach zjazdu stanąłem na śnieżnym dnie. Po chwili Ali i Shaheen dołączyli do mnie. Zdając się na łut szczęścia, ruszyłem w lewo. Miejscami szczelina robiła się tak szeroka, że bardziej przypominała lodowy kanion. We wnętrzu było zupełnie jasno. Widoczne gdzieniegdzie pod nogami dziury w śniegu przypominały nam o kilkudziesięciometrowej otchłani, nad którą stąpaliśmy. Nigdy wcześniej ani później nie przekraczałem szczelin we wnętrzu szczeliny. Po około dwustu metrach znaleźliśmy słaby punkt w pionowej ścianie zamykającej lodową pułapkę po naszej prawej. Nad głowami znów pojawiło się niebo, a droga do górnego plateau lodowca stała otworem.
Wydawało się, że w końcu pójdzie gładko – powierzchnia, która rozciągała się przed nami, była stosunkowo płaska i pokryta równym śniegiem. Wystarczyło parę kroków i już wiedzieliśmy, że to tylko złudzenie. Płaskowyż przecinały długie, równoległe szczeliny – wąskie, ale w większości przysypane. Znowu musieliśmy szukać obejść i mostów śnieżnych. Jeden z nich zarwał się pod Alim. Na szczęście Pakistańczykowi nic się nie stało.
Chłopaki usłyszały od kogoś, że jestem w górach szybki. Postanowili mnie sprawdzić. Normalnie po godzinie-dwóch robi się przerwę, żeby się napić ciepłej herbaty, zjeść batonika. Tym razem nikt nie chciał dać sygnału do pierwszego postoju.
– Dobra, chłopaki, zróbmy przerwę – powiedziałem w końcu po ośmiu godzinach intensywnego marszu.
– W porządku, jak chcesz odpocząć, to niech ci będzie – wysapali.
Początki były szorstkie, ale w ciągu dwóch miesięcy bardzo się zaprzyjaźniliśmy.
Kilkadziesiąt dni później podczas trekkingu powrotnego wspominaliśmy z Shaheenem kluczowe momenty wyprawy. Wtedy przypomniał sytuację z wyjścia do jedynki.
– Adam, a pamiętasz to nasze pierwsze wyjście do obozu I? To był jeden z najcięższych dni w moim życiu. Koszmar.
– Shaheen, dzięki, że to mówisz. Naprawdę bardzo ci za to dziękuję, bo wydawało mi się, że to ze mną jest coś nie tak.

Zaczęło mocno wiać. Do miejsca, gdzie mieliśmy założyć jedynkę, dotarliśmy o 16.30. Dzięki naszej małej rywalizacji osiągnęliśmy czas, który trudno było powtórzyć w kolejnych wyjściach. Wyjęliśmy z plecaka namiot. Zaczął się wyścig. Wraz z zachodzącym słońcem robiło się coraz zimniej, a wiatr się wzmagał i obniżał jeszcze temperaturę odczuwalną. W łapawicach, czyli grubych rękawicach z dwoma palcami, trudno się manewruje, ale każde ich ściągnięcie grozi odmrożeniami.
O osiemnastej w końcu rozbiliśmy namiot. Zmęczeni opatuliliśmy się śpiworami. Wykonaliśmy kawał dobrej, nikomu niepotrzebnej roboty.

Himalaizm nie ma w sobie niczego, co by czyniło nas wyjątkowymi. Niby wymyślamy i testujemy patenty odzieżowe, a one potem się upowszechniają. Jednym z pierwszych zastosowań membrany goreteksowej była produkcja kombinezonów dla astronautów, a teraz wszędzie można kupić goreteksowe buty. Ale to przykład na siłę. Nie uważam, żeby himalaizm miał jakiś głęboki sens. Tak samo nie ma go żeglarstwo czy chodzenie do parku. Życie samo w sobie nie ma głębokiego sensu. Moim wyborem jest himalaizm i zupełnie nie ma we mnie potrzeby przekonywania całego świata, że to bardzo fajne zajęcie.