Maria Skłodowska-Curie

Wraz z Pasteurem Maria Curie stoi na najwyższym stopniu narodowego piedestału nauki. Podobnie jak on, łączyła w sposób harmonijny ambicję i gotowość do wyrzeczeń, stanowiła nieuchwytną mieszankę dumy i miłosierdzia, próżności i pokory.

Laurent Lemire przedstawia historię Polki przybyłej do Francji w 1891 roku, dwukrotnej laureatki nagrody Nobla, która poświęciła życie ukochanej dziedzinie badań.

Autor nie kreśli jednak suchego portretu uczonej; poświęca wiele miejsca osobistym losom Madame Curie: jej miłości do męża Piotra i dzieci oraz skandalizującemu związkowi z Paulem Langevin.

Laurent Lemire jest dziennikarzem Le Nouvel Observateur i kanału telewizyjnego Histoire.

Fotografia kobiety przyglądającej się z uwagą probówce zawierającej rad obiegła świat. Stała się stereotypem, czymś w rodzaju świętego obrazu, któremu oddaje się po latach cześć, nie bardzo wiedząc dlaczego. To zdjęcie utrwaliło Marię Curie dla potomności. Czas uczynił ją zastygłym symbolem kobiety uczonej, surowej, poważnej, w żałobie po ukochanym mężu, symbolem nigdy nieosiągniętego szczęścia. Jakiż to kontrast z jej męskim odpowiednikiem, Einsteinem, uczonym trochę zbzikowanym, pokazującym język, geniuszem naigrawającym się z czasu, ale nie ze swego czasu.
[…] Wielu chciało uczynić z tej kobiety „laicką świętą nauki”. Za tą wizją kryło się ówczesne wyobrażenie postępu, nauki, która uzdrawia, cudownego radu o nieskończonych możliwościach. Maria należała do uczonych, dzięki którym człowiek zrozumiał, że materia jest aktywna, a nawet radioaktywna. To od niej pochodzi to słowo, które w tamtych czasach fascynowało, ale od 6 sierpnia 1945 roku, od Hiroszimy, zaczęło napawać trwogą. Z czasem wszyscy zrozumieli, że to, co pali, stosowane w małych dawkach, może także zabić chorobę i przynieść ulgę.
Czas nie zmienił obrazu Marii Curie, jak gdyby posiadała te same właściwości, co odkryte przez nią pierwiastki promieniotwórcze, które dopiero po całych wiekach przestają wysyłać promienie.
Przez lata liczne książki, adresowane do wszelkich możliwych kręgów czytelników, w tym i do dzieci, utrwaliły legendę uczonej bezinteresownej i pełnej poświęcenia. Ale czyż można jeszcze wierzyć w bezcielesnego geniusza, nieustępliwego i nieśmiałego zarazem, który dawał z siebie wszystko, niczego w zamian nie biorąc? Czyż można sobie wyobrazić, aby kobieta, która urodziła się w kraju pod obcym jarzmem, była nieczuła na to, na co zanosiło się w roku 1914 i później, w latach trzydziestych? Czyż można wierzyć w szczęście niesione przez naukę i nie pragnąć, by stało się ono udziałem jak największej liczby ludzi?
Wraz z Pasteurem Maria Curie stoi na najwyższym stopniu narodowego piedestału nauki. Podobnie jak on, łączyła w sposób harmonijny ambicję i gotowość do wyrzeczeń, stanowiła nieuchwytną mieszankę dumy i miłosierdzia, próżności i pokory.
W roku 1999 pismo „l’Histoire” przeprowadziło sondaż wśród Francuzów na temat ich ulubionych postaci historycznych. Maria Curie znalazła się na czele bohaterów naszej pamięci narodowej, z 52-procentowym kapitałem sympatii, daleko przed Jeanem Moulin (36%) i Joanną d’Arc (24%). Wyniki plebiscytu były zgodne z ministerialnymi rekomendacjami. W 1995 roku François Bayrou wprowadził nowy program nauczania podstawowego, który świadczył o zdecydowanym powrocie do szkół wielkich postaci historycznych, „składających się na kulturę i świadomość narodową”. Na ich liście figurowało tylko dwoje uczonych: Ludwik Pasteur i Maria Curie. Dwoje uczonych, wywodzących się z XIX wieku, „tego wielkiego wieku nowości, objawień, odkryć, podbojów”, jak go określał Wiktor Hugo.
Prawdopodobnie kiedyś trzeba będzie dopisać do Lieux de mémoire Pierre’a Nora nowy rozdział, poświęcony postaci wielkiego uczonego, którego znaczenie w pamięci zbiorowej jest porównywalne ze znaczeniem wielkiego pisarza.
Teraz naszym celem jest tylko odkurzenie dziejów bezprzykładnej kobiety. Z empatią – ale nie dając się oślepić blaskiem upraszczającej legendy.

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
ROZDZIAŁ 1
Dzieciństwo i młodość w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
ROZDZIAŁ 2
Studia w Paryżu. Piotr Curie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
ROZDZIAŁ 3
Odkrycie polonu i radu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
ROZDZIAŁ 4
Radomania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
ROZDZIAŁ 5
Przemysł radowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
ROZDZIAŁ 6
Śmierć Piotra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
ROZDZIAŁ 7
„Pani wdowa” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
ROZDZIAŁ 8
„Afera Langevina”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
ROZDZIAŁ 9
Drugi Nobel. Kontakty z Polską . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
ROZDZIAŁ 10
Wojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
ROZDZIAŁ 11
Ameryka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
ROZDZIAŁ 12
U szczytu sławy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
ROZDZIAŁ 13
Panteon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
ROZDZIAŁ 14
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Kalendarium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171