Powrót królowej

Eugenia Wiktoria była najmłodszą wnuczką brytyjskiej królowej Wiktorii. Urodziła się w 1887 roku w Balmoral, jej rodzicami byli Henryk Battenberg i księżniczka Beatrycze, córka słynnej monarchini. Już sam czas i miejsce przyjścia na świat zwiastowało dziewczynce nieprzeciętne życie, a wybór jakiego dokonała poślubiając hiszpańskiego króla Alfonsa XIII w roku 1906, sprawił, że stało się ono bardziej skomplikowane i pełne wyzwań niż można było się spodziewać.

Mercedes Salisachs, laureatka prestiżowej nagrody literackiej Premio Planeta, pisarka ze sporym dorobkiem artystycznym, doceniana – co należy do rzadkości – zarówno przez krytyków literackich, jak i przez szerokie grono czytelników, opisała losy Eugenii Wiktorii w powieści „Wygnana królowa”. Została za nią wyróżniona prestiżową Nagrodą za Powieść Historyczną im. Alfonsa X Mądrego i już po kilku pierwszych stronach lektury nie sposób odrzucić przekonanie, że była to nagroda zasłużona. Pisarka potrafi bowiem uwodzić intrygującą narracją eksponując przy tym ogrom wiedzy na temat swej bohaterki, przedstawiony w sposób, który buduje tę postać w oczach czytelnika, ale nie jest przytłaczający. To niecodzienna umiejętność.

Spotkanie czytelnika i Eugenii Wiktorii następuje w momencie, gdy monarchini udaje się do Hiszpanii po 37 latach wygnania. „Franco zgadza się na moją obecność w Madrycie, ale bez oficjalnego poparcia. Postawił stanowczy warunek: moja podróż do Hiszpanii nie będzie mieć znaczenia politycznego, co oznacza, że to nie królowa Wiktoria Eugenia wraca do swojego przysposobionego kraju, tylko prababcia i przyszła chrzestna swojego prawnuka oraz żona zdetronizowanego króla, pogubionego w tym narzuconym przez dyktatora rebusie pełnym pytań bez odpowiedzi” – pisze Mercedes Salisachs przyjmując pierwszoosobową narrację. Oczywiście pierwsze pytanie, na jakie odpowiedź chce poznać czytelnik brzmi: jak doszło do tego, że królowa znalazła się w tym położeniu. Autorka książki tę ciekawość umiejętnie rozbudza, a następnie, krok po kroku, zaspokaja.

Pogmatwane losy monarchini wyłaniają się z sukcesywnie z kalejdoskopu jej wspomnień. Jest w nich beztroskie, choć obarczone dworskimi rygorami dzieciństwo, spędzane w posiadłościach i towarzystwie królowej Wiktorii, nastoletnie pragnienia, małżeństwo zawarte z młodym dziedzicem hiszpańskiej korony i idealistyczne wyobrażenia o miłości zderzone z próbą, jaką okazała się choroba narodzonych z niego dzieci, a także adaptacja na obcym dworze pod czujnym okiem zawsze obecnej teściowej i wreszcie także tułaczy los będący wynikiem niepokojów politycznych, jakie w latach trzydziestych na dobre rozgorzały w Hiszpanii. Wydarzeń aż nadto jak na jedno życie – nawet królewskie.

Wiktoria Eugenia jest posiadaczką bogatego bukietu wspomnień, skomponowanego z wydarzeń jakie trwale wpisały się w historię Europy

Opowieść o nich ma uniwersalny wymiar, ponieważ Mercedes Salisachs, snując ją, sięgnęła nie tylko po literaturę historyczną i zawarte w niej dane, ale też, bez wątpienia, po własne doświadczenie długiego życia. Wiktoria Eugenia jest zatem posiadaczką bogatego bukietu wspomnień, skomponowanego z wydarzeń jakie trwale wpisały się w historię Europy i jednocześnie dojrzałą kobietą dobrze rozumiejącą na czym polega życie. „Żyć to znaczy ciągle wkraczać w czas, który natychmiast się ulatnia” – twierdzi powieściowa Wiktoria Eugenia. Z jej kobiecym, nie królewskim obliczem, może utożsamić się każda kobieta, która zdążyła się już zorientować, jakie zmiany powoduje w życiu upływający czas. Nie jest to oblicze jednorodne. Maluje się na nim melancholia, gorycz, egzaltacja, tęsknota. Rzadziej radość. To jednak oblicze prawdziwie ludzkie, przypominające, że dźwiganie korony niewiele się różni od borykania się ze zmartwieniami zwykłego życia, a czasami bywa wręcz znacznie cięższe.

Królowa sportretowana przez Salisachs jest postacią wyrazistą i wiarygodną. Kobietą u kresu swojej ziemskiej wędrówki, znękaną przez los, ale i pogodzoną z nim, przyjmującą z wdzięcznością zainteresowanie i serdeczne uczucia okazywane jej przez mieszkańców kraju, do którego dane jej było powrócić, choć na chwilę, po długich latach rozłąki. Monolog jej wspomnień, przerywany relacją z bieżącego pobytu w Hiszpanii związanego z chrzcinami prawnuka, jest realistyczną mozaiką obrazów i uczuć z przeszłości, sentymentalnych prawd o życiu, jakie pasują do osoby mocno przez nie doświadczonej i przenikliwych w swej prostocie spostrzeżeń o naturze ludzkiego istnienia jakie ujawniają z całą jasnością dopiero w starczej mądrości. Powieściowa Maria Eugenia jest na przemian opanowaną, dystyngowaną damą trzymającą się roli przeznaczonej jej z urodzenia i targaną emocjami staruszką podsumowującą swe długie i barwne życie. Czytelnik może poczuć się tak, jakby zamieszkał w jej myślach. ■Wanda Pawlik

fragment niedostępny