Jane Austen Dzieła zebrane

Jane Austen jest autorką powieści opisujących życie angielskiej klasy wyższej z początku XIX wieku. Mimo że sama wiodła stosunkowo odosobnione życie na prowincji w hrabstwie Hampshire, nie pozbawiło ją to zmysłu obserwacji i nie zubożyło dramaturgii jej utworów.

Ich fabuła najczęściej dotyczy zamążpójścia i związanych z tym problemów społecznych (sama Austen nigdy nie wyszła za mąż). Reputację dobrej pisarki zyskała już za życia – jej powieści chwalił m.in. Walter Scott.

Na tom “Dzieł zebranych Jane Austen” składają się powieści:

Duma i uprzedzenie,
Rozważna i romantyczna,
Opactwo Northanger,
Perswazje,
Mansfield Park,
Emma

Jane Austen (1775–1817)–autorka powieści poświęconych życiu codziennemu angielskiej prowincji XIX wieku. Celne obserwacje ówczesnego społeczeństwa i wnikliwe portrety psychologiczne kobiet sprawiają, że twórczość Austen do dziś cieszy się ogromną popularnością i jest chętnie filmowana.

Wstęp

„O co chodzi z tą Jane Austen? Co jest w niej takiego?” – pytał w liście do Wellsa Józef Conrad, który zaczynał właśnie swoją wielką przygodę z językiem angielskim.
Nie znamy odpowiedzi Wellsa, ale wiemy, że i Wells, i Conrad, i Austen mają dziś niekwestionowane miejsca w kanonie światowej literatury. Pisze się o nich rozprawy, określa stylistyczne zależności, szuka pokrewieństw, dokonuje strukturalistycznej wiwisekcji. Najrzadziej analizuje się twórczość Jane Austen. Ją się po prostu czyta i ten fakt – niezmiennej, choć nie zawsze takiej samej, poczytności – intryguje krytyków literackich i każe im chwytać za pióra. Jest w niej coś takiego, co nie daje późniejszym kolegom spokoju. Virginia Woolf pisze w entuzjastycznych esejach o doskonałości dramatycznej prozy Jane Austen, Trollope widzi w niej twórczynię angielskiej sztuki komediowej, E.M. Forster powiada, że nauczył się od niej tyle samo, co od Prousta. W.H. Auden tworzy poemat na jej cześć…
No tak, ale to wszystko Anglicy. Oni ją kochają. Nawet Poczta Brytyjska łamie wiekowe konwencje i emituje znaczek na cześć Jane Austen w dwusetną rocznicę jej urodzin. Ale dlaczego Polacy?
Na takie pytanie tłumaczka może odpowiedzieć tylko we własnym imieniu. Tłumaczenie powieści Jane Austen przynosiło w minionym półwieczu oprócz estetycznej przyjemności możliwość cieszenia się wizją ładu proponowanego w jej książkach, a będącego przeciwieństwem wszystkiego, co naokoło. W ogromnym rozdygotaniu świata drugiej połowy minionego wieku sztuka, która proponowała porządek oparty na połączeniu etyki z estetyką, była na wagę złota. Myślę, że i dzisiaj jest nie mniej warta.
Jane Austen (1775–1817) również żyła w czasach wojny i to nieustającej wojny. Anglia walczyła na kontynencie z rewolucyjną Francją, za oceanem – z amerykańskimi kolonistami, którzy odmówili płacenia podatków, na morzu – z Hiszpanią. Tamta wojna była jednak inna niż ta w dwudziestym wieku, toczyła się poza wyspą, na morzu i na kontynencie, i nie przynosiła codziennych ruin i zgliszcz, powodowała jednak coś nowego – rosnące poczucie brytyjskiej wspólnoty wobec zagrożenia. Mieszkańcy Wielkiej Brytanii stawali się podczas tej wojny Brytyjczykami. Snug little island – „mała przytulna wysepka” – pisał o swojej ojczyźnie Charles Dibdin. Modlitwa o zachowanie króla – God save the King – nabierała rangi hymnu narodowego. Ta „przytulność”, może lepiej powiedzieć „swojskość”, znajdowała różne formy wyrazu. Dziś najłatwiej ją odnaleźć w sztuce.
A sztuka angielska – zarówno ta wysoka, jak i niska – kwitła w czasach Jane Austen, o czym świadczy nie tylko jej pisarstwo, ale też ówczesna architektura, muzyka i malarstwo. Pejzażyści angielscy – Turner, Constable – to przecież jej rówieśnicy, jej czasy. „Angielska zieleń, angielska kultura, angielski ład oglądane w promiennym, lecz nie oślepiającym, blasku słońca” – tak widziała swój kraj w Emmie. To jednak jest opis, sielski opis, przywołany w jakimś celu, niejako użytkowo. Na tle tej „angielskiej zieleni” ustanowi pisarka swój porządek, wzór ładu, jaki powinien obowiązywać wśród ludzi, między człowiekiem bardziej bogatym i mniej bogatym, bardziej czy mniej mądrym, kochającym i kochanym, a wszystko to nasączy humorem opisu i przeplecie dowcipem dialogu, jakiego zazdrościć jej będą późniejsi pisarze. I okaże się, że założenia estetyczne III earla Shaftesbury oraz surowe przykazania pisarskie doktora Johnsona w powiązaniu z talentem i wyobraźnią młodziutkiej córki prowincjonalnego pastora, żyjącej na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego wieku, przyniosły w rezultacie owoc godzien smakosza w wieku dwudziestym pierwszym.
Czy warto dzisiaj czytać powieści Jane Austen?
Warto. Zapraszam do lektury.
Anna Przedpełska-Trzeciakowska

DUMA I UPRZEDZENIE

z angielskiego przełożyła
Anna Przedpełska-Trzeciakowska

Rozdział I

Jest prawdą powszechnie znaną, że samotnemu a bogatemu mężczyźnie brak do szczęścia tylko żony.
Jakkolwiek za pojawieniem się takiego pana w sąsiedztwie niewiele wiadomo o jego poglądach czy uczuciach, owa prawda jest tak oczywista dla okolicznych rodzin, że przybysz zostaje od razu uznany za prawowitą własność tej czy innej ich córki.
– Mężu drogi – zwróciła się pewnego dnia do pana Benneta jego małżonka – słyszałeś, że wydzierżawiono wreszcie Netherfield Park?
Mąż odparł, że nic mu o tym nie wiadomo.
– Naprawdę – zapewniała go żona. – Pani Long wpadła przed chwilą i opowiedziała mi wszystko.
Pan Bennet milczał.
– Czy naprawdę nie jesteś ciekaw, kto go wydzierżawił?! – zawołała wreszcie zniecierpliwiona.
– Ty chcesz mi o tym powiedzieć, a ja nie oponuję.
Było to wystarczające zaproszenie.
– No więc, mój drogi, pani Long powiada, że Netherfield wydzierżawił jakiś młody, ogromnie bogaty człowiek, skądś z północnej Anglii, że przyjechał z Londynu w poniedziałek powozem w cztery konie, aby wszystko obejrzeć, i tak mu się spodobało, że natychmiast ugodził się z panem Morrisem i ma objąć Netherfield jeszcze przed świętym Michałem, a część służby przyjedzie już w końcu przyszłego tygodnia.
– Jak się nazywa?
– Bingley.
– Żonaty czy kawaler?
– Och, kawaler, mój drogi, oczywiście. Kawaler, i to z dużym majątkiem – cztery czy pięć tysięcy funtów rocznie. Pomyśl, jakie to szczęście dla naszych dziewcząt!
– Nie rozumiem. Cóż to ma z nimi wspólnego?
– Ach, mój drogi, prawdziwe z tobą utrapienie! Myślę, że się z którąś z nich ożeni, przecież to jasne.
– Czy ów pan osiedla się tutaj w tym właśnie zamiarze?
– W tym zamiarze? Niedorzeczność! Ale bardzo możliwe, że się w którejś z nich zakocha, i dlatego musisz mu złożyć wizytę natychmiast po przyjeździe.
– Nie widzę po temu powodów. Możesz pojechać ty z dziewczętami albo – jeszcze lepiej – wyślij je same, boć przecież jesteś równie ładna jak one i jeszcze ciebie wybierze.
– Pochlebiasz mi, mój drogi! Co prawda były czasy, kiedym nie grzeszyła brzydotą, ale to już dawno minęło i nie sądzę, bym się teraz tak bardzo wyróżniała spośród innych. Kiedy kobieta ma pięć dorosłych córek, nie powinna zajmować się własną urodą.
– W takich przypadkach kobieta nie zawsze ma jeszcze urodę, którą mogłaby się zajmować.
– Ale, mężu drogi, kiedy pan Bingley tu zjedzie, musisz mu natychmiast złożyć wizytę.
– Zbyt wiele żądasz ode mnie, moja duszko.
– Pomyśl tylko o swoich córkach. Zastanów się, jaka to dla jednej z nich świetna partia. Sir William i lady Lucas postanowili do niego pojechać specjalnie z tego względu. Wiesz przecież, że na ogół nie składają wizyt nowo przybyłym. Koniecznie musisz jechać, przecież nie będziemy mogły same złożyć mu wizyty, jeśli ty nie pojedziesz!
– Nadmiar skrupułów, moja duszko. Jestem pewien, że wasza wizyta sprawiłaby panu Bingleyowi niewątpliwą przyjemność. Prześlę mu przez ciebie parę słów, zapewniając go, że chętnie się zgodzę na jego małżeństwo z którąkolwiek z naszych córek, choć muszę jednak dodać jakieś dobre słówko za moją małą Lizzy.
– Proszę cię, mężu, byś tego nie robił. Lizzy wcale nie jest lepsza od reszty, a już z pewnością nie jest ani w połowie tak ładna jak Jane lub tak wesoła jak Lidia. Ty jednak zawsze masz dla niej specjalne względy.
– Wszystkie one nie bardzo mają się czym chwalić – odparł pan Bennet. – Ot, płoche głuptasy, jak to dziewczęta. Lizzy jednak jest bystrzejsza od swych sióstr.
– Jak możesz tak okropnie krzywdzić własne dzieci! Sprawia ci przyjemność, gdy mnie dręczysz. Nie masz litości dla moich biednych nerwów.
– Mylisz się, moja droga. Mam dla twoich nerwów najwyższy szacunek. To moi starzy przyjaciele. Co najmniej od dwudziestu lat słyszę, jak się nad nimi rozwodzisz.
– Ach, nie wiesz, co ja cierpię!
– Mam jednak nadzieję, że jakoś to przeżyjesz i zobaczysz jeszcze wielu młodych mężczyzn z czterema tysiącami rocznego dochodu przyjeżdżających w sąsiedztwo.
– Nawet gdyby ich przyjechało dwudziestu, nic nam z tego nie przyjdzie, jeśli nie będziesz chciał złożyć im wizyty.
– Obiecuję ci, duszko, że jeśli ich się zjawi dwudziestu, złożę wizytę wszystkim, co do jednego.
Pan Bennet był tak oryginalną mieszaniną bystrej inteligencji, sarkastycznego humoru, powściągliwości i dziwactwa, że nawet doświadczenie dwudziestu trzech lat nie wystarczyło żonie, by go zrozumieć. Ją dało się przejrzeć o wiele łatwiej. Była to kobieta małego umysłu, miernego wykształcenia i nierównego usposobienia. Kiedy ją coś gniewało, wyobrażała sobie, że cierpi na nerwy. Celem jej życia było wydanie córek za mąż, radością wizyty i nowinki.

Rozdział II

Pan Bennet złożył wizytę panu Bingleyowi jako jeden z pierwszych. Od początku nosił się z tym zamiarem, choć do samego końca zapewniał żonę, że ani mu to w głowie, toteż biedaczka nie wiedziała o niczym aż do dnia, kiedy wizyta została złożona. Dowiedziała się zaś w sposób następujący. Pan Bennet, spoglądając wieczorem na swą drugą z rzędu córkę, która zajmowała się przystrajaniem kapelusza, zwrócił się do niej znienacka:
– Przypuszczam, Lizzy, że ten kapelusz spodoba się panu Bingleyowi.
– Nie będziemy mogły sprawdzić, co się panu Bingleyowi podoba – odparła z wyrzutem pani Bennet – ponieważ nie mamy zamiaru utrzymywać z nim znajomości.
– Zapominasz, mamo – wtrąciła Elżbieta – że spotkamy go na naszych asamblach i że pani Long obiecała nam go przedstawić.
– Nie wierzę, by pani Long to zrobiła. Ma dwie własne siostrzenice. To kobieta samolubna i w dodatku hipokrytka. Nie mam o niej dobrego mniemania.
– Ja również – odparł pan Bennet – i cieszę się, widząc, że nie liczycie na jej usługi.
Pani Bennet nie raczyła odpowiedzieć, nie mogąc powstrzymać złości, zaczęła łajać jedną ze swych córek.
– Na litość boską, Kitty, przestańże kaszleć! Miej trochę litości dla moich nerwów. Targasz je na strzępy.
– Kitty jest bardzo nieoględna z tym kaszlem – dorzucił ojciec. – Zawsze kaszle w nieodpowiedniej chwili.
– Nie kaszlę dla przyjemności – odparła Kitty gniewnie.
– Kiedy przypada wasz następny bal, Lizzy?
– Od jutra za dwa tygodnie.
– No właśnie! – zawołała matka. – A pani Long wraca zaledwie dzień wcześniej, więc nie będzie mogła nam go przedstawić, bo sama jeszcze nie będzie go znała.
– A więc, moja duszko, możesz mieć przewagę nad przyjaciółką i sama jej przedstawić pana Bingleya.
– Niemożliwe, mój drogi, niemożliwe, bo przecież go nie znam. Nie dręcz mnie, proszę!
– Szanuję twoją ostrożność. Rzeczywiście, dwutygodniowa znajomość to bardzo niewiele. Trudno po dwóch tygodniach wiedzieć, co to naprawdę za człowiek. Ale jeśli my się nie odważymy przedstawić jej pana Bingleya, to ktoś inny to zrobi. Pani Long i jej siostrzenice muszą też stanąć w szranki, a ponieważ byłoby im na rękę, gdybyś ty odmówiła tej przysługi, sam się jej podejmę.
Dziewczęta ze zdumieniem spojrzały na ojca, pani Bennet zaś powtarzała tylko:
– Co za niedorzeczność! Co za niedorzeczność!
– Cóż mają znaczyć te patetyczne okrzyki? – zapytał. – Czyżby niedorzecznością były dla ciebie formy obowiązujące przy zawieraniu znajomości lub też waga, jaką się do nich przywiązuje? W tym akurat wypadku absolutnie nie mogę się z tobą zgodzić. A cóż ty na to powiesz, Mary? Jesteś, jak wiem, młodą osobą o dociekliwym umyśle, czytasz uczone książki i robisz z nich notatki.
Mary chciała powiedzieć coś niesłychanie mądrego, ale nie bardzo wiedziała co.
– Podczas gdy Mary będzie formować swe opinie – ciągnął pan Bennet – powróćmy do pana Bingleya.
– Mam już dosyć pana Bingleya! – zawołała pani Bennet.
– Przykro mi, że to słyszę, ale czemuś mi nie powiedziała o tym wcześniej? Gdybym o tym wiedział dziś rano, z pewnością bym do niego nie jeździł. Fatalnie się stało – no, ale skoro złożyłem wizytę, znajomość jest już zawarta.
Zdumienie pań całkowicie spełniło jego oczekiwanie, a już zdumienie jego żony przeszło wszystko. Mimo to, kiedy minął pierwszy wybuch radości, pani domu oświadczyła, że właśnie tego i nie czego innego spodziewała się przez cały czas.
– Jak to pięknie z twojej strony, moje serce! Wiedziałam, że cię wreszcie przekonam! Byłam pewna, że za bardzo kochasz swoje dziewczęta, by stracić taką okazję! Jakam rada! Co za pyszny figiel, żeby pojechać rano i do tej chwili ani słówkiem o niczym nie pisnąć!
– No, Kitty, teraz możesz już kaszleć, ile ci się tylko podoba – rzekł pan Bennet i z tymi słowy opuścił pokój, zmęczony uniesieniami żony.
– Jaki nadzwyczajny jest wasz ojciec, dziewczęta! – zawołała matka, gdy tylko drzwi się za nim zamknęły. – Nie wiem, jak mu się kiedyś odwdzięczycie za jego dobro – jemu czy mnie… Mogę was zapewnić, że w naszym wieku takie codzienne zawieranie nowych znajomości to żadna przyjemność, ale czegóż my dla was nie zrobimy! Lidio, kochanie, myślę, że pan Bingley będzie z tobą tańczył na najbliższym balu, chociaż jesteś najmłodsza.
– Och – odparła Lidia śmiało – wcale się nie boję! Jestem najmłodsza, ale i najwyższa.
Reszta wieczoru upłynęła na domysłach, kiedy pan Bingley przyjdzie z rewizytą, i ustalaniu dnia, na który młody człowiek zostanie zaproszony na obiad.

Rozdział III

Wszystkie pytania, jakie pani Bennet mogła zadać przy współudziale pięciu córek, nie wystarczyły, by wyciągnąć z pana Benneta zadowalający opis nowego sąsiada. Damy szturmowały męża i ojca na rozmaite sposoby. Pytały go wprost, podsuwały mu sprytne przypuszczenia lub też snuły mgliste domysły – on jednak wymykał się ich zasadzkom, tak że paniom musiały wreszcie wystarczyć wiadomości z drugiej ręki, mianowicie od sąsiadki, lady Lucas. Jej sprawozdanie wypadło bardzo korzystnie dla młodego człowieka. Sir William był nim oczarowany. Pan Bingley jest młody, ogromnie przystojny, szalenie miły i – jako ukoronowanie wszystkiego – wybiera się na najbliższe asamble w dużym towarzystwie. Cóż mogło być bardziej zachwycającego! Jeśli znajduje przyjemność w tańcu, to, oczywista, łatwo mu przyjdzie się zakochać. Wszystko to krzepiło nadzieje w sercu pani Bennet.
– Nie będę o niczym więcej marzyć – zwierzała się mężowi – jeśli jedna z moich córek osiądzie w Netherfield, a pozostałe wyjdą równie dobrze za mąż.
Kilka dni później pan Bingley rewizytował pana Benneta i siedział w jego bibliotece prawie dziesięć minut. Miał najwyraźniej nadzieję, że zostanie dopuszczony przed oblicza młodych dam, o których urodzie wiele słyszał, zobaczył jednak tylko ojca. Młodym damom lepiej się udało, przekonały się bowiem, wyglądając przez okno na pięterku, iż pan Bingley nosi niebieski surdut i przyjechał na karym koniu.
Wkrótce wysłano zaproszenie na obiad i właśnie pani Bennet układała spis potraw, które by przyniosły honor jej kulinarnym talentom, kiedy nadeszła odpowiedź odmowna. Pan Bingley musi następnego dnia jechać do Londynu, a w związku z tym nie może mieć zaszczytu przyjęcia zaproszenia. Pani Bennet bardzo się zaniepokoiła. Nie mogła zupełnie pojąć, co on ma do roboty w Londynie, skoro tak niedawno przyjechał do Hertfordshire. Zaczęła się obawiać, że młody człowiek będzie ciągle fruwał z miejsca na miejsce, zamiast siedzieć spokojnie w Netherfield jak Pan Bóg przykazał. Lady Lucas uspokoiła jej obawy, rzucając myśl, iż może pan Bingley pojechał do Londynu tylko po owo duże towarzystwo, z którym miał przybyć na bal. I wkrótce rozeszła się wkoło wieść, że nowy sąsiad ma przywieźć dwanaście pań i siedmiu panów. Ta liczba dam bardzo zmartwiła dziewczęta, na dzień przed balem pocieszyła je jednak nowina, że zamiast dwunastu przywiózł jedynie sześć – pięć sióstr i kuzynkę. Kiedy zaś towarzystwo weszło na salę balową, składało się tylko z pięciu osób: pana Bingleya, jego dwóch sióstr, męża starszej z nich i jeszcze jednego młodego człowieka.
Pan Bingley był przystojny i prezentował się jak dżentelmen. Miał miłą twarz i proste, bezpośrednie obejście. Siostry jego były to piękne damy zwracające uwagę swą elegancją. Szwagier, pan Hurst, tylko wyglądał na dżentelmena, wszelako uwagę wszystkich zebranych przyciągnął wkrótce pan Darcy, wspaniały, wysoki mężczyzna o pięknej, szlachetnej postawie, który poza tym – a wieść ta lotem błyskawicy obiegła całą salę – miał dziesięć tysięcy funtów rocznego dochodu. Panowie jęli o nim mówić: „Kapitalny jegomość”, panie stwierdziły że jest o wiele przystojniejszy od pana Bingleya, i podziwiano go tak przez pół wieczoru, dopóki swoim zachowaniem nie wzbudził niechęci, co natychmiast położyło kres jego popularności. Okazało się bowiem, że pan Darcy jest dumny, że zadziera nosa, że wszystko go nudzi. Wówczas nawet wielkie majętności w hrabstwie Derby nie mogły sprawić, by nie uważano, iż ma twarz nieprzyjemną i odpychającą, i w ogóle między nim a panem Bingleyem nie może być porównania.
Pan Bingley szybko zawarł znajomość ze wszystkimi znaczącymi osobami; był żywy, bezpośredni, nie opuścił ani jednego tańca, martwił się, że bal zakończono tak szybko, i powiadał, że musi wydać podobny w Netherfield. Te miłe cechy mówiły same za siebie. Jakiż kontrast z panem Darcym! Ten zatańczył tylko raz z panią Hurst, raz z panną Bingley, uchylał się od przedstawienia jakiejkolwiek innej młodej damie, a resztę wieczoru spędził, przechadzając się po sali i od czasu do czasu zwracając się do kogoś z własnego towarzystwa. Opinia o nim została ustalona. Był najdumniejszym, najbardziej antypatycznym mężczyzną na świecie, toteż wszyscy mieli nadzieję, iż nigdy tu już nie przyjedzie. Najbardziej zaciekłą jego przeciwniczką stała się pani Bennet, której niechęć przerodziła się w szczególną odrazę, jako że pan Darcy wyraził się lekceważąco o jednej z jej córek.
Ponieważ panów było mało, Elżbieta Bennet przez dwa tańce siedziała na kanapce, a że tak się złożyło, iż pan Darcy stał przez pewien czas blisko niej, mogła dosłyszeć rozmowę, która toczyła się pomiędzy nim a przyjacielem. Bingley bowiem przestał na chwilę tańczyć i podszedł do pana Darcy’ego, chcąc go namówić, by przyłączył się do zabawy.
– Chodźże – nalegał – zatańcz wreszcie. Nie mogę znieść, że tu tak stoisz jak kołek. O wiele lepiej byś zrobił, gdybyś tańczył.
– Wykluczone. Wiesz, że tego nie cierpię, chyba że wyjątkowo dobrze znam partnerkę. W takim zgromadzeniu byłoby to nie do zniesienia. Siostry twoje tańczą, a taniec z każdą inną kobietą tutaj byłby prawdziwym dopustem dla mnie.
– Broń mnie Panie Boże przed taką wybrednością! – zawołał Bingley. – Na honor, w życiu nie widziałem tylu miłych panien, a niektóre są na dodatek niezwykle urodziwe.
– Ty tańczysz z jedyną ładną panną na sali – odparł Darcy, spoglądając na najstarszą pannę Bennet.
– To najpiękniejsza istota, jaką widziałem w życiu. Ale jest tu jedna z jej sióstr – siedzi niedaleko ciebie – bardzo ładna i, wydaje mi się, równie miła. Pozwól mi poprosić moją partnerkę, by cię jej przedstawiła.
– O której mówisz? – zapytał Darcy i odwracając się, popatrzył przez chwilę na Elżbietę, lecz poczuwszy jej wzrok, zwrócił się chłodno do przyjaciela: – Zupełnie znośna, ale nie na tyle ładna, bym ja miał się o nią pokusić. Nie jestem ponadto w nastroju, by oddawać sprawiedliwość damom wzgardzonym przez innych. Wracaj lepiej do swej towarzyszki i ciesz się jej uśmiechami, bo ze mną marnujesz tylko czas.
Bingley poszedł za jego radą. Pan Darcy powędrował dalej, a Elżbieta została, nie znajdując w sercu zbyt ciepłych uczuć dla aroganta. Opowiedziała jednak przyjaciółkom całe wydarzenie, śmiejąc się szczerze, miała bowiem żywe, wesołe usposobienie i cieszyła się wszystkim, co śmieszne.