Książka francuskiego pisarza to połączenie reportażu, relacji z podróży, literackiej fikcji i wątków z biografii tytułowego bohatera. Czytanie dzieła Patricka Deville’a wymusza na czytelniku własnoręczne układanie skomplikowanej mozaiki obrazującej zagmatwane losy Ameryki Środkowej na przestrzeni ostatnich pięciuset lat.
Dzisiaj zapewne niewiele osób potrafiłoby opowiedzieć na pytanie: kim był William Walker? Obecnie nie jest bowiem postacią szerzej znaną, zwłaszcza poza Ameryką Środkową, mimo że zasłynął z kilkakrotnych prób podbicia krajów tego regionu w połowie XIX w., brał czynny udział w kilku wojnach domowych i został nawet dwukrotnie prezydentem państwa.
William Walker, którego Deville uczynił osią wokół której snuje swoją wizję historii pięciu państw środkowamerykańskich, urodził się w Nashville w 1824 roku, szybko ukończył studia medyczne i już w wieku dziewiętnastu lat został lekarzem. Jako że duchem był niespokojnym, udał się w podróż do Europy – odwiedził Paryż, Heidelberg i – śladami swojego idola, lorda Byrona – Włochy. Tam porzucił medycynę dla prawa, które studiował w Europie, a po powrocie do Ameryki zasiadł w ławie adwokackiej stanu Luizjana.
Następnie porzucił prawo by zająć się dziennikarstwem. Na koniec, jakby tego było mało, postanowił zostać prezydentem w dowolnym kraju środkowoamerykańskim. Ot, takie romantyczne marzenie dwudziestoparolatka, zapewne powstałe pod dużym wpływem biografii lorda Byrona. Przy okazji wypowiedzi publicznych Walker często bowiem głosił chwałę wielkiego poety i gloryfikował jego udział w walkach o wolność Grecji, okupiony śmiercią na polu walki.
Spełnianie swojego marzenia William Walker zaczął skromnie, od prezydentury państewka na pograniczu meksykańsko-amerykańskim o nazwie Republika Dolnej Kalifornii, utworzonej przez siebie po udanej ekspedycji wojskowej i podbiciu meksykańskiego terytorium – Półwyspu Kalifornijskiego oraz stanu Sonora. Ta przygoda zakończyła się dość szybko i niepomyślnie – został przepędzony przez miejscowych, ale nie zniechęciła Walkera do dalszych prób.
Ta pierwsza ekspedycja militarna, przygotowana własnym kosztem, z udziałem najemników zwerbowanych obietnicami spodziewanych profitów, odbiła się dużym echem w regionie, a sława Walkera jako dobrego dowódcy wojskowego rosła, otrzymał on więc propozycję udziału w rebelii w Nikaragui.
Po rocznych walkach, w czasie których dowodził najpierw oddziałem własnych najemników, a później całą armią już jako wódz naczelny, nastąpił upadek rządu, a władzę przejęli rebelianci. Ostatecznie, po przeprowadzeniu pokazowych wyborów Walker objął urząd prezydenta Nikaragui i sprawował go blisko rok. W ciągu tego okresu armia samozwańczego prezydenta poniosła znaczne straty w walkach z wojskami koalicji państw Ameryki Środkowej oraz z powodu epidemii cholery i masowych dezercji.
Prezydentura Walkera zakończyła się 1 maja 1857 roku, gdy poddał się on marynarce wojennej USA i został deportowany z powrotem do kraju. W 1860 roku Walker podjął jeszcze jedną próbę ekspedycji, tym razem na terytorium Hondurasu, zakończoną pojmaniem przez Brytyjczyków i rozstrzelaniem przez tamtejsze władze.
Patrick Deville w 1997 roku wyrusza szlakiem Williama Walkera, odwiedzając siedem stolic środkowoamerykańskich od San Salvador poprzez Managuę i Hawanę do Gwatemali, Kostaryki, Hondurasu i Wenezueli. W trakcie podróży śladami najważniejszych czy też przełomowych wydarzeń w regionie pozna byłych partyzantów z Frontu Farabunda Martíego w Salwadorze, w stolicy Nikaragui spotka się z sandinistami. W międzyczasie gromadząc stare wycinki prasowe i artykuły będzie studiował historię Kuby, życiorysy Simona Bolivara, Fidela Castro i Che Guevary.
“Pura vida” to książka wielowątkowa o nieliniowej konstrukcji, gdzie przeplatają się rozdziały typowo reportażowe (Ameryka Środkowa w roku 1997) z krótkimi esejami historycznymi z dziejów krajów środkowoamerykańskich i dywagacjami autora o wybitnych rewolucjonistach, bezsensie wojny, krwawych dyktaturach i rewolucjach zjadających swoje dzieci. Fragmenty reportażowe to także bogaty fresk współczesnej obyczajowości krajów regionu i próba znalezienia odpowiedzi na pytania o przyczyny fenomenu słynnych rewolucjonistów i “wyzwolicieli”.
Poszczególne rozdziały przerzucają czytelnika w czasie i przestrzeni, wymagając sporej koncentracji uwagi: przenoszą 150 – 200 lat do tyłu lub do przodu, krążą pomiędzy teraźniejszością, wiekiem podbojów hiszpańskich, wiekiem dziewiętnastym i opowieściami o mniej lub bardziej znanych postaciach, które zapisały się w historii środkowoamerykańskiej.
To opowieść o zdobywcach, szaleńcach, hochsztaplerach, krwawych dyktatorach i niemniej krwawych “wyzwolicielach”
Opowieść Deville’a to także historia Ameryki Środkowej w swoistej pigułce: kilkanaście epizodów począwszy od krwawych podbojów hiszpańskich poprzez wielkie rewolucje wieku dziewiętnastego i czyny kultowych i otaczanych czcią niemalże religijną rewolucjonistów wieku dwudziestego, a skończywszy na okresie partyzantki sandinistowskiej i obalenia klanu Somozów w Nikaragui. To opowieść o zdobywcach, szaleńcach, hochsztaplerach, krwawych dyktatorach i niemniej krwawych “wyzwolicielach”.
Ten szeroki przekrój wydarzeń i postaci ma na celu kontekstowe ukazanie wydarzeń z epoki Walkera i stanowi próbę wyjaśnienia miana uzurpatora, które przylgnęło do niego po śmierci.
Czytanie dzieła Patricka Deville’a nieustannie zmusza odbiorcę do mozolnego zbierania i łączenia faktów, strzępów informacji serwowanych przez autora w sposób niechronologiczny, układanie z nich mozaiki, a właściwie dwóch – jednej składającej się na zarys biografii Walkera, drugiej – dotyczącej skomplikowanej historii krajów środkowoamerykańskich.
“Pura Vida. Życie & śmierć Williama Walkera” to wyzwanie intelektualne, książka wymagająca skupienia, wielowątkowa, wręcz zmuszająca do sięgnięcia do innych źródeł dla zrozumienia i uporządkowania choćby części skomplikowanej historii Ameryki Środkowej.
Mimo tego i właśnie dlatego – zdecydowanie jest warta poświęconego jej czasu.
Tomasz Wojciechowski
Patrick Deville
Pura vida
Życie & śmierć Williama Walkera
Oficyna Literacka Noir sur Blanc
Premiera: 16 kwietnia 2015
