Obca tom 1

Jest rok 1945. Claire Randall, pielęgniarka pracująca w czasie wojny w szpitalu polowym, wraca z frontu i spędza z mężem wakacje w Szkocji.

W czasie spaceru natrafiają na kamienny krąg. Claire dotyka głazu i … zostaje przeniesiona do roku 1743. Nagle zjawia się w świecie pełnym niebezpieczeństw. Dostaje się w sam środek intryg właścicieli ziemskich i knowań szpiegów, które zagrażają jej życiu i mogą złamać serce…

Wspaniała zabawa… fantastyczne przygody… romans… seks… Idealna lektura, by oderwać się od rzeczywistości!
“San Francisco Chronicle”

Soczysta, obrazowa, zmysłowa proza, pełna szczegółów historycznych i humoru
“Library Jorunal”

Diana Gabaldon – biolog, ekolog, wykładowca uniwersytecki. Oszałamiającą karierę literacką rozpoczęła przygodowo-historyczną powieścią Obca. Następne części sagi o podróżującej w czasie Claire Randall, nagradzane i tłumaczone na wiele języków, zajmowały najwyższe miejsca na listach bestsellerów całego świata. W przygotowaniu wszystkie części sagi o ponadczasowej wielkiej miłości Claire Randall i Jamiego Frasera.

1. Nowy początek

Nie było to miejsce, w którym można by zaginąć. Przynajmniej na pierwszy rzut oka. Domek pani Baird nie różnił się niczym od tysięcy innych szkockich domostw z tysiąc dziewięćset czterdziestego piątego roku: spokojny i czysty, ze spłowiałą tapetą w kwiatki, lśniącymi parkietami i bojlerem na monety w łazience. Sama pani Baird, przysadzista i dobroduszna, nie miała nic przeciw temu, żeby Frank zagracił jej maleńki salonik w gałązki różyczek stertami książek i papierzysk, z którymi zawsze podróżował.
Spotkałam panią Baird w korytarzu przy drzwiach. Położyła mi na ramieniu pulchną dłoń i dotknęła moich włosów.
– Oj, pani i pan Randall, nie może pani tak wyjść! Zaraz, zaraz, tu trzeba poprawić. No! Teraz lepiej. Wie pani co? Kuzynka mi mówiła, że znalazła nowy płyn do trwałej ondulacji. Trzyma jak marzenie. Może powinna pani go kupić?
Nie miałam serca powiedzieć, że moje loki, jasnobrązowe i dziko rozwichrzone, to przekleństwo natury, a nie resztki schodzącej ondulacji. Włosy pani Baird, ułożone w sztywne fale, nie znały takich szaleństw.
– Tak właśnie zrobię – skłamałam. – Schodzę do wioski, żeby spotkać się z Frankiem. Wrócimy na podwieczorek. – I wymknęłam się z domu, zanim gospodyni zdołała odkryć jeszcze jakieś niedoskonałości mojego zbyt swobodnego wyglądu. Po czterech latach, które spędziłam w armii jako pielęgniarka, cieszyłam się każdą chwilą życia z dala od mundurów, kitli, służbowych przydziałów. Codziennie ubierałam się w kolorowe bawełniane sukienki, choć zupełnie się nie nadawały do forsownych marszów przez wrzosowiska.
Właściwie nie zamierzałam spędzać czasu na wędrówkach po okolicach. Bardziej zależało mi na wysypianiu się do późna i długich, leniwych popołudniach w łóżku z Frankiem. Jednakże trudno było utrzymać romantyczny nastrój, kiedy za drzwiami niezmordowanie wył odkurzacz pani Baird.
– To chyba najbrudniejszy chodnik w całej Szkocji – zauważył Frank tego ranka, kiedy leżeliśmy w łóżku, przysłuchując się piekielnemu rykowi w korytarzu.
– Prawie tak brudny, jak myśli naszej gospodyni – zgodziłam się. – Może jednak powinniśmy byli pojechać do Brighton?
Tego lata, zanim Frank objął katedrę profesora historii w Oksfordzie, zdecydowaliśmy spędzić wakacje w szkockich górach. Szkocja poniosła podczas wojny mniej strat niż reszta Wielkiej Brytanii, a poza tym chcieliśmy uniknąć radosnego zgiełku, jakim tętniły tuż po wojnie bardziej popularne kurorty.
Sądzę, że podświadomie uznaliśmy to miejsce za symboliczne dla odnowienia naszego małżeństwa; osiem lat temu, przed wybuchem wojny, pobraliśmy się i spędziliśmy w tych górach dwudniowy miesiąc miodowy. Myśleliśmy, że będzie to spokojny zakątek, w którym ponownie odkryjemy się nawzajem, nie zdawaliśmy sobie jednak sprawy, że w Szkocji obok golfa i wędkarstwa najpopularniejszym sportem są plotki. Zwłaszcza gdy pada i nie można się zająć łowieniem czy golfem.
– Dokąd idziesz? – spytałam, kiedy Frank usiadł na łóżku.
– Nie chciałbym zawieść naszej kochanej starowiny – oznajmił. Zaczął lekko podskakiwać na wiekowym łożu, które skrzypiało pod nim rytmicznie. Ryk odkurzacza zamilkł w ułamku sekundy. Po paru minutach podskakiwania Frank wydał głośny, teatralny jęk i upadł na plecy. Chichotałam bezradnie w poduszkę; za drzwiami trwało napięte milczenie.
Frank zmarszczył brwi.
– Miałaś wydawać ekstatyczne jęki, a nie chichotać – napomniał mnie szeptem. – Jeszcze pomyśli, że nie jestem dobrym kochankiem.
– Trzeba było dłużej podskakiwać, skoro spodziewałeś się ekstatycznych jęków. Dwie minuty zasługują wyłącznie na chichot.
– Mała samolubna jędza. Przyjechałem tu odpocząć, nie pamiętasz?
– Leniuch. Nigdy się nie doczekasz nowej gałęzi swojego drzewa genealogicznego, jeśli nie zabierzesz się do sprawy z większym przekonaniem.
Kolejnym powodem, dla którego wybraliśmy Szkocję, było zamiłowanie Franka do genealogii. Z jednego z niechlujnych świstków, z którymi się nie rozstawał, wynikało, że jakiś jego dawny przodek miał coś wspólnego z tym czy innym regionem Szkocji w połowie osiemnastego – a może siedemnastego? – wieku.
– Jeśli stanę się bezdzietnym sękiem na moim drzewie genealogicznym, to tylko przez naszą niezmordowaną gospodynię. Poza tym jesteśmy małżeństwem od ośmiu lat. Mały Frank Junior będzie dzieckiem z prawego łoża, nawet jeśli poczniemy go bez świadka.
– Zakładając, że w ogóle go poczniemy – dodałam pesymistycznie. Przed wyjazdem do Szkocji przeżyliśmy kolejne rozczarowanie.
– Przy takich ilościach świeżego powietrza i zdrowego jedzenia? Nie mamy wyboru.
Wczoraj na kolację był smażony śledź. Na obiad marynowany. A zalatujący z korytarza przenikliwy odór zwiastował, że na śniadanie dostaniemy śledzia wędzonego.
– Pora się ubrać, chyba że zamierzasz uszczęśliwić panią Baird kolejnym budującym występem. Czy nie umówiłeś się na dziesiątą z proboszczem?
Wielebny Reginald Wakefield, pastor w miejscowym probostwie, miał przedstawić Frankowi jakieś wstrząsające księgi chrztu, nie wspominając już o upojnej perspektywie wygrzebania z zapleśniałych piwnic depesz wojskowych lub innych śladów istnienia wspomnianego przodka.
– Jak miał na imię twój prapraprapradziadek? – spytałam. – Ten, który utknął tu podczas któregoś powstania. Nie przypominam sobie. Willy czy Walter?
– Prawdę mówiąc, Jonathan. – Frank przyjmował z rezygnacją moją zupełną obojętność w kwestiach rodzinnej historii, choć zawsze czujnie reagował na najsłabszą oznakę zainteresowania, gotów powiadomić mnie o wszystkich znanych mu faktach, od dnia dzisiejszego aż do pierwszych Randallów. Także teraz w jego oczach pojawił się błysk fanatycznego zaangażowania. – Jonathan Wolverton Randall… Wolverton po wuju matki, niezamożnym rycerzu z Sussex, choć znano go pod dość buńczucznym przezwiskiem „Czarny Jack”, jakie zyskał sobie w wojsku, prawdopodobnie wtedy, kiedy tu stacjonował. – Padłam na łóżko i wydałam z siebie przeciągłe chrapnięcie. Frank mówił dalej, niezrażony i pełen zapału niczym naukowiec podczas wykładu. – Kupił patent oficerski w latach trzydziestych… osiemnastego wieku, ma się rozumieć… i służył jako kapitan dragonów. Z tych starych listów, które przysłała mi kuzynka May, wynika, że radził sobie całkiem nieźle. Dobre zajęcie dla drugiego syna w rodzinie; jego młodszy brat także podporządkował się tradycji i został wikarym, ale o nim nie dowiedziałem się jeszcze zbyt wiele. W każdym razie diuk Sandringham bardzo cenił Jacka Randalla za jego czyny w czasie powstania jakobitów w czterdziestym piątym… to było drugie powstanie, oczywiście – dodał, niewątpliwie z myślą o najbardziej tępym słuchaczu na widowni, mianowicie o mnie. – No wiesz, książę Charlie i tak dalej.
– Nie jestem całkiem przekonana, czy Szkoci zdają sobie sprawę, że przegrali – wtrąciłam, siadając i przystępując do uporządkowania fryzury. -Wyraźnie słyszałam, jak barman w pubie nazwał nas Sassenachami.
– Dlaczego miałby tego nie robić? – powiedział Frank ugodowo. -W końcu to słowo oznacza tylko Anglika lub w najgorszym przypadku cudzoziemca.
– Wiem, co znaczy to słowo. Nie podobał mi się ton, jakim zostało wypowiedziane.
Frank szukał w szufladzie paska.
– Był zły, bo powiedziałem, że piwo jest słabe. Wyjaśniłem mu, że aby otrzymać prawdziwe szkockie piwo, powinno się wrzucić do kadzi stary but, a produkt końcowy przecedzić przez znoszoną bieliznę.
– Ha! Teraz rozumiem, dlaczego rachunek był tak wysoki.
– Może wyraziłem się nieco bardziej dyplomatycznie, ale tylko dlatego, że w szkockim dialekcie nie istnieje słowo oznaczające gacie.
Zaintrygowana sięgnęłam po wspomniany szczegół garderoby.
– Dlaczego? Czy w dawnej Szkocji nie nosiło się bielizny?
Frank zarechotał.
– Nigdy nie słyszałaś tej starej piosenki, mówiącej, co Szkoci noszą pod kiltami?
– Zakładam, że nie są to ciepłe kalesonki – mruknęłam. – Może wybiorę się dziś na poszukiwanie jakiegoś faceta w kilcie, a ty tymczasem zdybiesz proboszcza i odpytasz go w tej kwestii.
– Tylko nie daj się aresztować, Claire. Dziekan college’u St. Giles nie byłby zachwycony.

Jednak, jak się okazało, nie znalazłam żadnego faceta w kilcie – ani na rynku, ani w otaczających go sklepach. Spotkałam za to masę innych osób, przeważnie gospodyń w typie pani Baird, zajętych codziennymi zakupami. Gadały i plotkowały jedna przez drugą, a ich przysadziste, odziane w perkal sylwetki promieniowały przytulnym ciepłem; mur obronny chroniący przed zimną poranną mgłą.
Nie miałam jeszcze własnego domu, nie musiałam więc kupować zbyt wiele, ale bawiło mnie myszkowanie pomiędzy znowu pełnymi półkami – z czystej radości spoglądania na dostatek. Przeżyłam długie lata racjono-wania produktów i obywania się bez tak podstawowych rzeczy, jak mydło i jajka – oraz jeszcze dłuższy okres braku małych przyjemności w rodzaju perfum „L’Heure Bleu”.
Moje spojrzenie zatrzymało się dłużej na wystawie pełnej artykułów gospodarstwa domowego. Haftowane ściereczki i kapturki na imbryki, dzbanki i szklanki, sterta swojskich foremek do ciasta, komplet trzech wazonów…
Jeszcze nigdy nie miałam własnego wazonu. W czasie wojny mieszkałam w kwaterach pielęgniarek, najpierw w szpitalu Pembroke, potem w szpitalu polowym we Francji. Ale nawet przed wojną nie zatrzymywaliśmy się nigdzie na tyle długo, by móc kupić taki przedmiot. Gdybyśmy go mieli, wujek Lamb nasypałby do niego skorup, zanim zdążyłabym się zbliżyć z bukiecikiem stokrotek.
Quentin Lambert Beauchamp. „Q” dla studentów archeologii i przyjaciół, „doktor Beauchamp” dla naukowców, wśród których stale się obracał. Dla mnie pozostawał zawsze wujkiem Lambem.
Jedyny brat mojego ojca i mój jedyny żyjący krewny. Musiał się mną zaopiekować, kiedy miałam pięć lat, a moi rodzice zginęli w wypadku samochodowym. Wybierał się na Bliski Wschód, ale odłożył tę podróż na jakiś czas, żeby zorganizować pogrzeb, pozbyć się posiadłości moich rodziców i odesłać mnie do przyzwoitej szkoły z internatem. Do której nie zgodziłam się pójść.
Wujek Lamb nie cierpiał konfliktów. Postawiony wobec konieczności oderwania moich pulchnych paluszków od klamki samochodu i zaciągnięcia mnie do szkoły za włosy, westchnął z irytacją, wzruszył ramionami i wyrzucił za okno swoje pierwotne postanowienie razem z moim nowym słomkowym kapeluszem.
– Paskudztwo – mruknął, obserwując wesoło podskakujący kształt we wstecznym lusterku. – Nigdy nie lubiłem damskich kapeluszy. – Zerknął na mnie groźnie. – Zapamiętaj sobie – powiedział strasznym głosem. – Pod żadnym pozorem nie wolno ci się bawić moimi perskimi figurkami grobowymi. Wszystkim innym, tylko nie tym, zrozumiano?
Skinęłam głową z zadowoleniem. I pojechałam razem z nim na Bliski Wschód, do Ameryki Południowej, w dziesiątki miejsc na całym świecie. Nauczyłam się czytać i pisać na brudnopisach gazetowych artykułów. Umiałam wykopywać doły pod latryny i gotować wodę, a także wiele in-nych rzeczy niestosownych dla młodej damy – aż wreszcie poznałam przystojnego, ciemnowłosego historyka, który zjawił się, by zasięgnąć rady wujka Lamba w kwestii francuskiej filozofii i jej odniesień do egipskich praktyk religijnych.
Nawet po ślubie Frank i ja prowadziliśmy wędrowne życie pomiędzy konferencjami na kontynencie i wynajmowanymi mieszkaniami, aż wreszcie wojna rzuciła go do centrum kształcenia kadry oficerskiej i pracowników wywiadu w MI6, a mnie na kursy dla pielęgniarek. Choć nasz związek trwał już osiem lat, nowe lokum w Oksfordzie miało się stać naszym pierwszym prawdziwym domem.
Wsadziłam torebkę pod pachę, wmaszerowałam do sklepu i kupiłam wazony.

Spotkałam się z Frankiem na skrzyżowaniu High Street i Gereside Road. Uniósł brwi na widok mojej zdobyczy.
– Wazony? – uśmiechnął się. – Wspaniale. Może wreszcie przestaniesz wkładać mi kwiaty między strony książek.
– Nie kwiaty, tylko okazy. I to ty zaproponowałeś, żebym się zajęła botaniką. Dla zabicia czasu, skoro nie jestem już pielęgniarką – przypomniałam.
– Rzeczywiście – skinął głową dobrodusznie. – Ale nie przewidziałem, że za każdym razem, kiedy otworzę słownik, na kolana będzie mi wypadać zielenina. Co to za suche świństwo wsadziłaś w Tuscuma i Banksa?
– Krwawnik. Dobry na hemoroidy.
– Przygotowujesz się na nadejście mojej nieuniknionej starości? Jesteś bardzo przewidująca.
Weszliśmy przez furtkę, śmiejąc się. Frank przystanął na chwilę, żebym pierwsza mogła wejść po wąskich schodkach do drzwi frontowych.
Nagle złapał mnie za ramię.
– Uważaj! O mało co nie wdepnęłaś.
Zastygłam ze stopą nad dużą, ciemnoczerwoną plamą na górnym stopniu.
– Bardzo dziwne – powiedziałam. – Pani Baird szoruje te schody każdego ranka, sama widziałam. Co to może być?
Frank pochylił się i pociągnął lekko nosem.
– Mógłbym zaryzykować przypuszczenie, że krew.
– Krew? – Cofnęłam się o krok. – Czyja? Myślisz, że pani Baird miała wypadek?
Nie wyobrażałam sobie, żeby nasza nieskazitelnie porządna gospodyni mogła dopuścić do tego, aby na schodach widniały plamy – chyba żeby wydarzyła się katastrofa. Przez chwilę zastanawiałam się, czy w salonie nie czai się morderca z siekierą, który za chwilę wypadnie na nas z wrzaskiem mrożącym krew w żyłach.
Frank pokręcił głową. Stanął na palcach i zajrzał ponad żywopłotem do sąsiedniego ogródka.
– Nie sądzę. Na schodkach Collinsów jest taka sama plama.
– Naprawdę? – Przysunęłam się do niego bliżej, żeby poczuć się bezpieczniej i mieć lepszy widok na ogródek sąsiadów. Góry Szkocji nie wydawały mi się szczególnie odpowiednim polem działalności dla seryjnego mordercy. No, ale ktoś taki raczej nie kieruje się rozsądkiem przy doborze miejsca… – To niezbyt przyjemne – zauważyłam niepewnie. Sąsiedni dom wydawał się wymarły. – Jak sądzisz, co się stało?
Frank zmarszczył brwi z namysłem, po czym klepnął się nagle po nodze.
– Chyba wiem! Poczekaj chwilę. – Popędził ku furtce i oddalił się truchtem, zostawiając mnie przed schodkami.
Po chwili wrócił. Promieniał zadowoleniem.
– Tak, już wiem. To miało miejsce w każdym domu.
– Co? Wizyta mordercy? – warknęłam, wytrącona z równowagi. Parę chwil spędziłam przecież sama w towarzystwie dużej kałuży krwi.
Frank parsknął śmiechem.
– Nie, rytualna ofiara. Fascynujące! – Ukląkł i zaczął z zainteresowaniem badać plamę.
Składanie krwawych ofiar nie wydało mi się dużo lepsze od wizyty maniakalnego mordercy. Przykucnęłam obok Franka, marszcząc nos wobec przenikliwego fetoru. Muchy jeszcze się nie zleciały, ale nad kałużą krążyło już parę dużych, powolnych komarów.
– Jaka rytualna ofiara? – spytałam. – Pani Baird jest chrześcijanką, tak jak wszyscy sąsiedzi. Tu nie ma druidów.
Wstał, otrzepując spodnie z trawy.
– Tak ci się wydaje, moja mała. Nie istnieje na tym padole miejsce, w którym stare przesądy i magiczne rytuały splatają się z codziennym życiem bardziej niż w górach Szkocji. Kościół to jedna sprawa, a druga to fakt, że pani Baird wierzy w Stary Lud, podobnie jak wszyscy sąsiedzi. – Wskazał plamę czubkiem porządnie wypastowanego buta. – Krew czarnego koguta – wyjaśnił z zadowoleniem. – Te domy są nowe, jak widzisz. Z prefabrykatów.
Obrzuciłam go chłodnym spojrzeniem.
– Jeśli ci się wydaje, że to wszystko wyjaśnia, jesteś w dużym błędzie. Co za różnica, ile lat mają te domy? I gdzie, na miłość boską, podziali się wszyscy?
– Sądzę, że są w pubie. Chodźmy tam i sprawdźmy. – Wziął mnie pod rękę i wyprowadził przez furtkę na Gereside Road. – W dawnych czasach -ciągnął – a właściwie do niedawna, istniał tu zwyczaj zakopywania w fundamentach domu jakiegoś zabitego stworzenia dla przebłagania miejscowych duchów ziemi. No wiesz: „Niech fundamenty położy na swym pierworodnym, a na najmłodszym synu niech zbuduje bramy”. Obyczaj stary jak te góry.
Wzdrygnęłam się.
– W takim razie uważam, że okazali się całkiem przyzwoitymi i cywilizowanymi ludźmi, skoro zużytkowali do tego celu kuraki. Chcesz powiedzieć, że skoro te domy są zupełnie nowe, nic nie zostało pod nimi zakopane i teraz ludzie naprawiają to niedopatrzenie?
– Właśnie. – Frank wydawał się rozczulony moimi postępami. Poklepał mnie po plecach. – Zdaniem wikarego wielu tutejszych sądzi, iż wojna została częściowo spowodowana przez to, że ludzie zapominają o swoich korzeniach i nie podejmują pewnych środków ostrożności, na przykład nie zakopują ofiar pod fundamentami albo nie palą rybich ości w kominku… z wyjątkiem łupa-czy, oczywiście – dodał, radośnie odpływając na falach ulubionego tematu. -Nie wolno palić ości łupacza… wiedziałaś o tym? W przeciwnym razie nigdy się już żadnego nie złowi. Ości łupacza należy zakopywać.
– Zapamiętam na całe życie – obiecałam. – Powiedz mi jeszcze, co trzeba zrobić, żeby nigdy więcej nie zobaczyć na oczy śledzia, a wykonam to niezwłocznie.
Pokręcił głową, zatopiony w myślach. Zdarzały mu się takie krótkie okresy zapomnienia, kiedy tracił łączność z rzeczywistością, pochłonięty wyczarowaniem jakiejś informacji z pokładów zalegających mózg.
– O śledziach nic mi nie wiadomo – odparł z roztargnieniem. – Na myszy wiesza się pęki ziół. A co do trupów pod fundamentami… właśnie stąd wzięły się te podania o duchach. Widziałaś Mountgerald, ten duży dom u wylotu High Street? Mają tam ducha murarza, którego złożono w ofierze. Zdarzyło się to w osiemnastym wieku, czyli sprawa jest niemal aktualna – dodał z namysłem. – Legenda głosi, że z rozkazu właściciela domu najpierw wzniesiono jedną ścianę, a z jej szczytu zrzucono na murarza kamienny blok… podejrzewam, że wybrano najmniej sympatycznego gościa. Pochowano go w piwnicy i na nim wzniesiono resztę domu. Jego duch codziennie nawiedza miejsce, w którym został zabity, z wyjątkiem rocznicy jego śmierci i czterech Dawnych Dni.
– Czego?
– To stare święta – wyjaśnił, wciąż zatopiony w odgrzebywanych wiadomościach. – Hogmanay, czyli Nowy Rok, dzień przesilenia letniego, Bel-tane i Zaduszki. Druidzi, lud kultury pucharów dzwonowatych, pierwsi Piktowie i w ogóle wszyscy przestrzegali świąt słońca i ognia, przynajmniej o ile nam wiadomo. W każdym razie duchy mają wolne podczas świętych dni i mogą sobie fruwać, gdzie się im podoba, by czynić dobro lub zło, zgodnie z upodobaniami. – Potarł brodę z namysłem. – Zbliża się Beltane… to w czasie wiosennego zrównania dnia z nocą. Lepiej uważaj, kiedy będziesz przechodzić koło cmentarza. – Oczy zamigotały mu wesoło i zrozumiałam, że trans dobiegł końca.
Parsknęłam śmiechem.
– A zatem mamy tu kolekcję słynnych miejscowych duchów?
Wzruszył ramionami.
– Nie wiem. Przy najbliższej okazji spytamy pastora.
Okazja nadarzyła się wkrótce potem. Wraz z większością mieszkańców wioski pastor znajdował się w pubie, gdzie oblewał piwkiem poświęcenie domów.
Był nieco zawstydzony, że przyłapaliśmy go na tak pogańskich praktykach, lecz usiłował bagatelizować ten fakt, twierdząc, że to tylko miejscowy zwyczaj z historyczną tradycją, podobnie jak celebrowanie dnia świętego Patryka w Irlandii.
– Doprawdy fascynujące – wyznał głosem naukowca, równie charakterystycznym, jak „terr – uit!” drozda. Frank, reagując na zew bratniej duszy, natychmiast rozpoczął taniec godowy akademików i po chwili obaj tkwili już po uszy w archetypach i paralelach pomiędzy starymi przesądami i nowoczesnymi religiami. Wzruszyłam ramionami, utorowałam sobie drogę do baru i wróciłam, dzierżąc w obu rękach po dużej brandy.
Wiedząc z doświadczenia, jak trudno jest odwrócić uwagę Franka od takich dyskusji, bez ceregieli ujęłam jego rękę, zacisnęłam mu palce wokół nóżki kieliszka i zostawiłam samemu sobie.
Odnalazłam panią Baird na ławeczce pod oknem, gdzie popijała sobie piwko ze starszym mężczyzną, którego przedstawiła mi jako pana Crooka.