Popularny model mózgu powoli staje się przeżytkiem. Najnowsze badania wykazały, że istnieje… drugi mózg, a dotychczas neurologia skupiała się zasadniczo na rzeczach wtórnych.
Pamiętacie Państwo rozdziały na temat ludzkiego mózgu ze szkolnych podręczników wydanych kilka- kilkanaście lat temu? Otóż według ówczesnej wiedzy za wszelkie procesy myślowe i dającą się zmierzyć aktywność elektryczną mózgu odpowiedzialne są neurony, połączone w sieć za pomocą wypustek i kontaktujące się ze sobą za pomocą substancji chemicznych – neuroprzekaźników. Neurony rozmieszczone są zaś pośród gleju – komórek glejowych i substancji międzykomórkowej.
W świetle ostatnich badań neurobiologicznych powyższy model staje się przestarzały. Okazuje się, że za dużą część procesów percepcji, myślenia i pamięci odpowiedzialne są nie neurony, ale komórki glejowe. Komórki te są znane nie od dziś, pierwsze z nich odkrył Rudolf Virchow w XIX wieku, jednak uważano je do tej pory za swoisty wypełniacz, komórki pełniące funkcje pomocnicze w stosunku do neuronów, bez istotnego wpływu na czynności mózgowe. Okazało się rónież, że istnieje co najmniej kilkanaście rodzajów komórek gleju, posiadających bardzo zróżnicowane właściwości, m.in. astrocyty, oligodendrocyty, polidendrocyty, komórki Schwanna.
Postęp technik mikrolaboratoryjnych pozwolił odkryć, że komórki glejowe mają zdolność komunikacji między sobą i mogą “sterować” neuronami, są również niezbędne w procesach naprawy uszkodzonych neuronów. Te odkrycia stawiają w nowym świetle przyczyny i potencjalne metody leczenia co najmniej kilkunastu chorób, w tym choroby Parkinsona, Alzheimera, schizofrenii czy padaczki. Nie trzeba dodawać, że te dane są podstawą do poszukiwania zupełnie nowych metod leczenia i to na poziomie przyczyn, a nie tylko objawów.
Książka Fieldsa to obszerne i zaawansowane studium na temat naszej obecnej wiedzy o funkcjonowaniu mózgu, poczynając od jego budowy komórkowej, historii odkryć i badań jego natury, nie wolne od ciekawostek i anegdot z życia badaczy. Zdecydowanie najciekawszą częścią książki są obszerne opisy nowoodkrytych funkcji gleju, jego roli w powstawaniu chorób zwyrodnieniowych mózgu, które w świetle badań okazują się bardziej chorobami komórek glejowych niż neuronów, a przede wszystkim wyniki eksperymentów związanych z uczestnictwem gleju w procesach myślenia, kojarzenia i zapamiętywania.
Autor jest uznanym naukowcem, wiele lat spędził na badaniach mózgu, jest więc osobą wysoce kompetentną. Jeśli dodać do tego jeszcze pasjonujący sposób narracji, zrozumiały dla osoby posiadającej minimalną wiedzę w zakresie budowy mózgu – otrzymujemy absorbującą lekturę, poszerzającą wiedzę o funkcjach ludzkiego ciała.
Znakomita literatura popularnonaukowa, dla każdego zainteresowanego tematem.
Tomasz Wojciechowski
Douglas R. Fields
Drugi mózg
Wydawnictwo Prószyński i S-ka 2011
seria: Wiedza i życie – Na ścieżkach nauki
