Religia nie istnieje w próżni lecz posiada ścisłe związki ze wszystkimi dziedzinami życia. Mimo że jest sprawą osobistą – jej kształt jest określony przez otoczenie społeczne.
Książka Wrighta jest studium religii od zarania ludzkości – od pogańskich zalążków zachowań religijnych poprzez ich przemiany zachodzące pod wpływem rozwoju społeczeńst, powstania piśmiennictwa, kontaktów z innymi plemionami i grupami wyznaniowymi, rozwój politeizmu aż po powstanie pierwszych wyznań monoteistycznych i dominację trzech głównych religii wywodzących się ze współnego pnia: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.
Relacja religii i struktur społecznych jest ściśle powiązana i obustronna – w toku rozwoju powstają ścisłe zależności między religią i prawem, polityką, nauką, tak więc rozwój społeczeństw jest sprzężony z rozwojem religijnym. NIe trzeba daleko szukać – religia często stawała się przykrywką do działań politycznych i militarnych, pod hasłami nawracania niewiernych, ewangelizacji, w rzeczywistości zaś chodziło o terytoria, wpływy, władzę i pieniądze.
Innym ciekawym związkiem, zmieniającym się na przestrzeni wieków jest zależność religii i nauki. Do czasów oświecenia silnie ze sobą sprzężone, później stają po dwu stronach barykady. Przedstawiciele nauki coraz częściej atakują religię i ideę Boga, religie bronią się swoją tradycją, symboliką lub przewartościowaniem dogmatów. Kwestią zasadniczą i otwartą w tym sporze pozostaje pogodzenie rozwoju i nauki i religii oraz uniwersalnych zasad etycznych.
Daje się zauważyć, że Wright prezentuje pogląd zdecydowanie materialistyczny, jednak nie odrzuca samej religii i widzi w niej przydatne wartości w postaci pozytywnych skutków psychologicznych, wprowadzenia celu i porządku w chaosie codziennego życia, podtrzymywania wartości moralnych i etycznych.
Zasługą Wrighta, mimo, że nie prezentuje jakichś odkrywczych idei, jest sposób prezentacji, jasność wykładu i spora dawka usystematyzowanej wiedzy historycznej. Opis genezy i historii religii od zarania dziejów, oparty na najnowszych odkryciach archeologii, antropologii, psychologii społecznej i ewolucyjnej czy biblistyce jest fascynującą podróżą przez dzieje, ukierunkowaną na wykazanie silnych związków historii religii i historii rozwoju cywilizacji. Dobrym przykładem jest historia państwa żydowskiego w okresie starotestamentowym, uwarunkowania polityki wewnętrznej i zewnętrznej Izraela i związana z tym ewolucja Jahwe od wojowniczego boga plemiennego, nawiasem mówiąc, jednego z wielu bogów – do Boga Jedynego, potężnego i miłosiernego.
Warto również zwrócić uwagę na koncepcję Wrighta konieczności wspólnego działania trzech głównych religii na rzecz rozwoju ludzkości, ponad podziałami, z porzuceniem zbędnego fanatyzmu, w harmonii i pojednaniu. Wright uważa to za możliwe – w końcu wszystkie pochodzą ze wspólnego pnia abrahamowego – wręcz niezbędne dla naszej cywilizacji.
“Ewolucja Boga” jest godna polecenia jako dobre kompendium przydatnej wiedzy z dziejów religii, przede wszystkim chrześcijaństwa, judaizmu i islamu.
(B)
Robert Wright
Ewolucja Boga
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka 2010
seria: Na ścieżkach nauki
