Nimitz na wojnie

Kilka dni po klęsce w Pearl Harbor Franklin D. Roosevelt mianuje adm. Chestera W. Nimitza głównodowodzącym Floty Pacyfiku USA.

Admirał nie jest ani najstarszym, ani najbardziej doświadczonym spośród dowódców US Navy. Ale to on podniesie z kolan upokorzoną i zdewastowaną amerykańską marynarkę wojenną i przekształci ją w najpotężniejszą siłę morską w historii.

Stoczy szereg krwawych bitew z Japończykami. Cztery lata później na pokładzie pancernika USS „Missouri” Nimitz będzie patrzył, jak przedstawiciele pokonanego Cesarstwa Japonii podpisują bezwarunkową kapitulację.

• Geniusz Chestera W. Nimitza polegał na zdolności do przekonywania innych, że mogą dokonać wielkich rzeczy. Wciągająca, oparta na dogłębnym researchu i znakomicie napisana książka.
– gen. Mike Hagee, były dowódca Korpusu Piechoty Morskiej US Navy, dyr. generalny Admiral Nimitz Foundation

• Craig Symonds ma niezwykłą umiejętność. Umożliwia czytelnikowi spojrzenie oczami admirała, który zaplanował odpowiedź Floty Pacyfiku USA na atak na Pearl Harbor. Znakomicie napisana i naprawdę ekscytująca książka. Pozostanie na długie lata najważniejszą opowieścią o Nimitzu.
– Andrew Roberts, historyk i bestsellerowy autor

• Genialna i wyważona relacja o tym, jak admirał Nimitz dowodził największą kampanią morską w historii. Ponadczasowy podręcznik doskonałego dowodzenia.
– Richard B. Frank, historyk wojskowości specjalizujący się w wojnie na Pacyfiku

Wstęp

Niemal pięćdziesiąt lat temu, jako nowy adiunkt na Wydziale Historii na U.S. Naval Academy, dzieliłem biuro z Elmerem B. „Nedem” Potterem. Ned uczył w Naval Academy jeszcze w czasach przed japońskim atakiem na Pearl Harbor. Był także współautorem, wraz z Chesterem W. Nimitzem, książki Sea Power (1961), którą wszyscy czytaliśmy obowiązkowo jako podręcznik do zajęć z historii marynarki, które sam miałem później prowadzić w akademii przez 30 lat. Ned dobrze znał Nimitza, blisko współpracował z nim przy pisaniu Sea Power. Biografię admirała swojego autorstwa (zatytułowaną po prostu Nimitz), która ukazała się w 1976 roku, wręczył mi z autografem. Mam ją do dziś.
Jako że dzieliliśmy jeden telefon, często odbierałem kierowane do niego połączenia. Moimi ulubionymi były te od jego żony Grace, która była prawdziwą damą z Wirginii, w każdym możliwym sensie. Nigdy nie przedstawiała się, mówiąc na przykład „Witaj, Craig, tu Grace Potter”. Nie musiała. Gdy słyszałem w słuchawce: Wheyal, halloh thayah1 (każde słowo składające się z dwóch wyraźnych sylab), nie mógł to być nikt inny. Nigdy nie odebrałem telefonu od Nimitza, zmarł bowiem w 1966 roku, ale był on tematem bardzo wielu moich rozmów z Nedem, które prowadziliśmy, dopóki nie przeszedł na emeryturę w 1977 roku. Pozostaliśmy przyjaciółmi aż do jego śmierci 20 lat później. Mam nadzieję, że nie miałby nic przeciwko portretowi admirała z czasów wojny, który zamieściłem w książce.
Nie jest to biografia Chestera W. Nimitza. Jest to szczegółowe przedstawienie okresu jego dowodzenia na teatrze Pacyfiku, gdzie dowodził przez trzy i pół roku w czasie II wojny światowej, kiedy podejmowane przez niego akcje i decyzje kształtowały bieg wojny i pomogły doprowadzić do jej zwycięskiego końca, czego dziedzictwo pozostaje z nami do dziś. Pod wieloma względami to niezwykłe, że jemu właśnie przypadła ta rola. Narodowa trauma (społeczna, polityczna, ekonomiczna czy militarna) rodzi napięcia, które mogą podważać zasady państwa demokratycznego. W takich okolicznościach przywódcami zostają najczęściej ci, którzy krzyczą najgłośniej i najagresywniej. W czasie II wojny światowej wiele takich osób zajmowało istotną pozycję zarówno w U.S. Army, jak i U.S. Navy: admirał Ernest J. King, generał Douglas MacArthur, admirał „Bull” Halsey, czy generał George Patton. Wszyscy oni byli utalentowanymi i kompetentnymi dowódcami. Wszyscy byli także wielkimi osobistościami, których dowództwo charakteryzowały temperament, upór, przekonanie o własnej ważności oraz niecierpliwość. Byli oni (i nadal pozostają) osobami polaryzującymi opinie.
Nimitz, podobnie jak generał George C. Marshall czy Dwight D. Eisenhower, reprezentował inny styl dowodzenia: cichszy, bardziej skupiony na uważnym słuchaniu, skromności oraz cierpliwości. Nimitz nie wahał się podejmować trudnych decyzji – w krytycznych momentach działał równie odważnie jak dowolny inny dowódca tej wojny. Wierzył jednak, że sukces zależy w równej mierze od zapewnienia odpowiednich warunków jak od determinacji; pokory, lecz i agresywności; a także pozyskiwania sobie ludzi, a nie tylko okazywania swojej wyższości. Zamiast wydawać rozkazy, wolał podsuwać rozwiązania; zależało mu na osiągnięciach, nie na skupianiu na sobie uwagi. Jednoczył. Był cichy, spokojny, ale zarazem w czasach kryzysu trzymał twardo rękę na pulsie, a jego styl dowodzenia raczej wzmacniał, niż podważał standardy demokracji. Dziś taki wzór przywództwa jest bardziej potrzebny niż kiedykolwiek wcześniej.
Książka ta skupia się na odtworzeniu i ocenie działań admirała Chestera W. Nimitza w czasie 1314 dni jego działalności na Pacyfiku w II wojnie światowej, kiedy dowodził największą flotą morską w historii, oddelegowaną do stoczenia największej wojny morskiej w dziejach.
Jak zawsze przy pisaniu książki pomagało mi wiele osób. Na początku mojej kariery akademickiej zainspirował mnie Ned Potter, ale jestem także niezmiernie wdzięczny mojemu redaktorowi z Oxford University Press Timowi Bentowi, który w ostatnich latach był moim mentorem. Wraz z Timem pracowałem nad wieloma książkami. Mimo nieuchronnych napięć, które rodzą się pomiędzy autorem a redaktorem, zawsze był w stanie znaleźć idealną równowagę między chwaleniem a ganieniem mnie, sugestiami a pochwałami oraz (jak Nimitz) wykazywał się przy tym cierpliwością i podnosił na duchu. Przez wiele lat naszej współpracy stał się także moim bliskim przyjacielem. Książkę tę dedykuję zarówno Nedowi, jak i Timowi.
Lista osób, którym zawdzięczam wsparcie i którym należą się tu podziękowania, jest jednak długa. Na pierwszym miejscu wymienić należy Richarda B. Franka, który uważnie przeczytał cały rękopis, wyłapał wiele błędów i podpowiedział nowe spojrzenie na niektóre problemy. John B. Lundstrom przeczytał znaczną część rękopisu, wykazując się wielką hojnością i skrupulatnością w swoich komentarzach oraz sugestiach. W szczególności zachęciły mnie one do przemyślenia sposobu dowodzenia Nimitza w czasie działań na Morzu Koralowym. John Parshall pomógł mi inaczej spojrzeć na bitwę o Midway. Wnukowie admirała Nimitza, bliźniaki Chester (Chet) Lay oraz Richard (Dick) Lay, przeczytali rękopis, zapewnili mi wsparcie duchowe i dołożyli swoje podpowiedzi. Elliot Carlson wraz z Robertem L. Ghormleyem przeczytali dwa rozdziały maszynopisu, kierując mnie do wielu ważnych źródeł, a Thomas J. Cutler przeczytał rozdział poświęcony zatoce Leyte. Barret Tillman oraz James Sawruk pomogli mi ze szczegółami technicznymi dotyczącymi amerykańskich myśliwców. Wszyscy oni wiele wnieśli do tej książki i jestem im niezwykle wdzięczny za poświęcony czas oraz uwagi. Jak zawsze, oczywiście, wszystkie błędy są wyłącznie efektem moich własnych niedociągnięć.
Inne osoby odegrały niezwykle ważną rolę, pomagając mi znaleźć stosowne materiały, co było szczególnie skomplikowane w czasie pandemii w latach 2020–2021. W Naval War College w Newport w stanie Rhode Island, gdzie spędziłem pierwsze dwa lata projektu, archiwistki Stacie Parillo oraz Elizabeth Dalmage okazały się kluczowe dla moich poszukiwań dokumentów i cierpliwie pilnowały mnie w czasie mojej pracy w czytelni. W Nimitz Library w U.S. Naval Academy w Annapolis, gdzie kończyłem pracę nad książką, dyrektor biblioteki Larry Clemens pomógł mi uzyskać wstęp na objęty restrykcjami covidowymi campus, a Jennifer Bryan, David D’Onofrio i Samuel Limneos z Działu Zbiorów Specjalnych zawsze mieli pod ręką mój wózek z kartonami, w których przechowywane są dokumenty. Chris McDougal, archiwista z National Museum of the Pacific War we Fredericksburgu w Teksasie (miejscu urodzenia i rodzinnym mieście Nimitza) z wielką uprzejmością wyszukiwał dla mnie źródła na temat Nimitza. W Naval History and Heritage Command w Washington Navy Yard pomoc zawdzięczam Johnowi Hodgesowi oraz Dale’owi (Joemu) Gordonowi. We Franklin D. Roosevelt Library w Hyde Parku w Nowym Jorku polegałem na Kristin Carter, Cliffie Laubem oraz Paulu Sparrowie. Janis Jorgenson niestrudzenie i z uśmiechem wyszukiwała fotografie w U.S. Naval Institute Photo Archive. Mój wieloletni przyjaciel John Hattendorf podarował mi numer magazynu „Life” z 6 marca 1944 roku, który znalazł w jakimś antykwariacie – okładka tego numeru znajduje się w rozdziale 18. Jeff Ward ponownie wykazał się perfekcjonizmem, przygotowując na potrzeby tej książki 15 oryginalnych map. Amy Whitmer oraz Sue Warga z Oxford University Press czuwały nad rękopisem przez cały proces wydawniczy i poprawiły nieścisłości w kilku akapitach, za co jestem im niezmiernie wdzięczny.
Michael Lilly, autor książki Nimitz at Ease oraz wnuk bliskich przyjaciół Nimitza z Hawajów, Sandy’ego i Uny Walkerów, chętnie podzielił się ze mną rodzinnymi listami, papierami, fotografiami, a także dziennikiem Uny Walker, które związane były z tematem przyjaźni Nimitza z jego dziadkami. Mieszkający na Hawajach Samuel P. King przekazał mi kopię niewydanych oficjalnie pamiętników syna Sandy’ego i Uny – Henry’ego A. „Hanko” Walkera. Tom Savage, wnuk Ernesta J. Kinga, udostępnił mi rodzinne papiery. Poza uważnym przeczytaniem rękopisu Chet i Dick Lay podzielili się także ze mną rodzinnymi listami i fotografiami (łącznie z tą, która zdobi okładkę), a także kompletną historią medyczną ich dziadka.
W Naval War College, gdzie (jak na ironię) w latach 2017–2020 prowadziłem zajęcia na temat Ernesta J. Kinga, wiele skorzystałem na długich rozmowach z Davidem Kohnenem o relacjach między Kingiem a Nimitzem. Moi koledzy z Hattendorf Historical Center skomentowali szkice kilku pierwszych rozdziałów. Poza Davidem byli to Rob Dahlin, Jeremiah „J” Dancy, Mark Fiory, John Hattendorf, Jamie McGrath, Tim Demy, Nick Prime, Tim Schultz, Geoff Till oraz Evan Wilson. Wszyscy oni obdarowali mnie cennymi uwagami i wsparciem.
Jak zawsze najwięcej zawdzięczam mojej cudownej żonie Marylou, z którą jestem od ponad pół wieku i która, poza tym, że jest uważną i mądrą słuchaczką oraz skrupulatną redaktorką, sprawia, że moje życie ma sens.

Craig L. Symonds
Annapolis, Maryland
Lato 2021 roku

1 Nieprzetłumaczalne. Ta zbitka sylab to humorystyczne zapisanie tego, jak autor rozumiał słowa autorki z przeciągłym akcentem z Wirginii: Well, hello there, czyli „Witaj” (przyp. tłum.).

Prolog

O godzinie dziesiątej ostatniego dnia 1941 roku pięćdziesięciosześcioletni admirał Chester W. Nimitz, ubrany w biały mundur, który oficerowie floty jeszcze dziś nazywają chokerem, wystąpił naprzód na niewielkim pokładzie amerykańskiego okrętu podwodnego „Grayling”, przycumowanego w bazie okrętów podwodnych w Southest Loch w Pearl Harbor na Hawajach, gotowy do odczytania swoich rozkazów.
Okręt był względnie nowy, zwodowany zaledwie w marcu. Mimo wszystko było to miejsce zdecydowanie zbyt skromne jak na taką ceremonię. Na jego pokładzie mieściło się jedynie około 20 osób, a znajdująca się za Nimitzem czarna wieża dowodzenia stanowiła ponure tło wydarzenia. Po drugiej stronie portu aż nazbyt widoczne były wraki kilku pancerników. Parę dni później Nimitz powie zaprzyjaźnionemu oficerowi, że na ceremonię zmiany dowódcy wybrał akurat „Graylinga”, ponieważ miał być to jedyny wciąż sprawny amerykański okręt. Był to przejaw raczej wisielczego poczucia humoru – wiele amerykańskich okrętów wciąż jeszcze było zdatnych do dalszej służby i nietkniętych. W rzeczywistości Nimitz wybrał „Graylinga”, gdyż znaczną część pierwszych lat służby w marynarce spędził właśnie na okrętach podwodnych. W latach dwudziestych w stopniu komandora podporucznika nadzorował zresztą budowę tej właśnie bazy, w której teraz się znajdowali.
Sama ceremonia odbyła się raczej pro forma. Nimitz odczytał rozkazy – oficjalny akt mianowania go dowódcą Floty Pacyfiku (a przynajmniej tego, co z niej zostało), przejmując w tej chwili kierownictwo oraz odpowiedzialność za amerykańskie siły morskie rozlokowane na Oceanie Spokojnym. W tym również momencie został awansowany ze stopnia admirała dwugwiazdkowego do rangi admirała czterogwiazdkowego. Aby podkreślić to wydarzenie, gdy Nimitz skończył odczytywać rozkazy, stojący za nim marynarz pociągnął za linę, a na szczycie niewysokiego masztu „Graylinga” załopotała niewielka kwadratowa flaga z czterema gwiazdkami układającymi się w kształt rombu. Awans nie był na stałe – wiązał się z objętą właśnie funkcją. W chwili zdjęcia ze stanowiska dowódcy Floty Pacyfiku Nimitz miał ponownie stać się admirałem dwugwiazdkowym, podobnie jak jego pechowy poprzednik Husband Kimmel, który 7 grudnia miał przypięte do munduru cztery gwiazdki, teraz jednak stał wśród niewielkiej grupki ludzi, nosząc zaledwie dwie.
Po ceremonii Nimitz nagrodził medalami sześciu mężczyzn, którzy wykazali się wyjątkowym męstwem w Dniu Hańby, po czym przeszedł na przód okrętu, w stronę mola, aby zwrócić się do niewielkiej grupki obserwatorów. Jego spostrzeżenia były krótkie, uważał bowiem, że nie był to moment na wielkie przemówienia.
– Ponieśliśmy straszliwą klęskę – oświadczył – ale nie mam żadnych wątpliwości co do ostatecznego wyniku tej wojny.
Wśród zebranych znajdowała się grupa dziennikarzy.
– Co zamierza pan teraz zrobić? – zapytał jeden z nich.
Liczył zapewne, że w odpowiedzi usłyszy gorące wezwanie do broni lub obietnicę zemsty – coś, co idealnie nadawałoby się na nagłówki gazet w kraju. Musiał się mocno rozczarować. Jak odnotował Robert Sherrod z tygodnika „Time”: „Wygłaszanie odważnych wypowiedzi czy udzielanie barwnych wywiadów nie było po prostu w jego [Nimitza] stylu”.
Nimitz zastanowił się nad pytaniem dziennikarza i odpowiedział: „Możemy jedynie czekać i wykorzystywać każdą okazję, która nam się nadarzy”. Wypowiedź ta stanowiła wręcz kwintesencję Nimitza: szczera, lecz powściągliwa, przekazana spokojnym, bezpretensjonalnym tonem.
Nimitz podziękował wszystkim za przybycie. Następnie odwrócił się i odmaszerował do swojego nowego gabinetu w bazie okrętów podwodnych, gdzie czekał na niego stos papierkowej roboty.

Uczę się, na czym to wszystko polega, i mam nadzieję, że za jakiś czas stanę się przydatny na tym stanowisku.
– Chester W. Nimitz do Catherine Nimitz, 9 stycznia 1942 roku

Dla Amerykanów wiadomość o japońskim ataku na Pearl Harbor była w równej mierze przerażająca co dezorientująca. Od dwóch dekad U.S. Navy przygotowywała się do potencjalnej wojny z Cesarstwem Japonii. Wszystkie plany sprowadzały się jednak do szybkiej ofensywy floty amerykańskiej, której większość spoczywała teraz na dnie oceanu lub była poważnie uszkodzona. Jednym śmiałym posunięciem Japończycy zdobyli przewagę morską na Pacyfiku. Marynarka wojenna Stanów Zjednoczonych została nie tylko zdziesiątkowana w sensie fizycznym, ale też psychicznie okaleczona. W połączeniu z przyjętą przez aliantów strategią „Najpierw Niemcy” i pierwszymi sukcesami niemieckich U-Bootów na Atlantyku (również w pobliżu Wschodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych) było oczywiste, że przez dłuższy czas Flota Pacyfiku nie będzie mogła liczyć na żadne znaczące wsparcie. Zarówno dla narodu, jak i dla marynarki był to bardzo niepewny okres.

Rozdział 1

16 grudnia 1941 roku, zaledwie dziewięć dni po japońskim ataku na Pearl Harbor, prezydent Franklin D. Roosevelt mianował Chestera W. Nimitza dowódcą Floty Pacyfiku. Co interesujące, nominację tę rozważał już dokładnie rok wcześniej.
Wiosną 1940 roku, mając nadzieję, że pokaz siły na Oceanie Spokojnym odwiedzie Japończyków od myśli o ataku na południową Azję, Roosevelt „zasugerował” szefowi operacji morskich admirałowi Haroldowi Starkowi, że flota powinna przeprowadzić swoje doroczne ćwiczenia na środkowym Pacyfiku, na zachód od Hawajów. Następnie, jak zadecydował prezydent, flota miała nie wracać na Zachodnie Wybrzeże, ale pozostać w bazie Pearl Harbor. Zirytowało to jej dowódcę admirała J.O. Richardsona. Długi pobyt w Pearl Harbor, dowodził Richardson, nadmiernie komplikował logistykę i zaburzał przewidziany przez niego program szkoleniowy. Richardson jeszcze bardziej zdenerwował się na Roosevelta, gdy ten, nie chcąc przyznać otwarcie, że posunięcie to wymierzone było w Japonię, oznajmił, że pomysł ten wyszedł od samego Richardsona. Wściekły Richardson poleciał samolotem do Waszyngtonu. W czasie rozmowy z prezydentem oświadczył, że „najwyżsi oficerowie floty” nie pokładają „zaufania i wiary w cywilne przywództwo kraju”1.
Roosevelt był w szoku. W czasie I wojny światowej był asystentem sekretarza marynarki i uważał się za człowieka marynarki wojennej. Możliwe, że w tym właśnie momencie podjął decyzję o zastąpieniu Richardsona, chociaż z ogłoszeniem decyzji zaczekał do zimy. Jego pierwszą myślą było mianowanie na to stanowisko Nimitza, który pełnił wówczas funkcję szefa Biura Nawigacji. Nimitz odrzucił propozycję, argumentując, że jest zbyt młody na to stanowisko, a jego nominacja wzbudziłaby zbyt dużo resentymentów wśród wielu wyższych od niego rangą admirałów. Roosevelt zdecydował się więc na Husbanda E. Kimmela2. Gdyby Nimitz przyjął propozycję awansu, to prawdopodobnie na niego, a nie na Kimmela spadłaby hańba związana z japońskim atakiem z 7 grudnia i możliwe, że – tak jak stało się to z Kimmelem – na resztę wojny zostałby odsunięty na boczny tor. Rok później, gdy dla Stanów Zjednoczonych zaczęła się wojna, Roosevelt oświadczył sekretarzowi marynarki Frankowi Knoxowi: „Powiedz Nimitzowi, aby jechał do Pearl i siedział tam, dopóki nie wygramy wojny”3.
Nimitz zdawał sobie sprawę, że praca na nowym stanowisku nie będzie łatwa. Japoński atak posłał na dno cztery amerykańskie pancerniki, a kolejne cztery poważnie uszkodził. Nawet i bez tych strat flota cesarska dysponowała znacząco większymi siłami niż te, które Nimitz mógł jej przeciwstawić. Był on również świadomy, że w najbliższym czasie nie będzie mógł się spodziewać żadnych znaczących posiłków. Co więcej, poprzednicy Nimitza na stanowisku dowódcy Floty Pacyfiku pełnili także funkcję najwyższego dowódcy floty Stanów Zjednoczonych, czym Nimitz nie mógł się poszczycić. W następstwie ataku na Pearl Harbor sekretarz Knox zdecydował się na rozdzielenie obu stanowisk. Nimitz został więc mianowany dowódcą Floty Pacyfiku, podczas gdy stanowisko dowódcy całości sił morskich Stanów Zjednoczonych przypadło admirałowi Ernestowi J. Kingowi, wymagającemu, rozsądnemu i bezkompromisowemu oficerowi, który został bezpośrednim zwierzchnikiem Nimitza. Świadomy tego Nimitz wiedział, że brzemię, które miał ponieść, wymagać będzie od niego cierpliwości, dyskrecji oraz determinacji.
Dwa dni po tym, jak Knox przekazał Nimitzowi, aby „wynosił się” do Pearl, admirał pożegnał się ze swoją żoną Catherine i trzema córkami: dwudziestosiedmioletnią Catherine (nazywaną zdrobniale Kate), dwudziestodwuletnią Anną (Nancy) i dziesięcioletnią Mary – „dzieckiem niespodzianką”. Ich jedyny syn dwudziestopięcioletni Chester Jr. (Chet) w 1936 roku ukończył Akademię Marynarki Wojennej w Annapolis i znajdował się już na froncie. Chet poszedł w ślady ojca i dołączył do wojsk podwodnych. Służył na USS „Sturgeon” w bazie marynarki wojennej Mariveles na półwyspie Bataan na Filipinach.
Nimitz mógł polecieć na Zachodnie Wybrzeże samolotem, zdecydował się jednak na podróż pociągiem, aby mieć kilka dni na lekturę i przygotowanie się do objęcia nowego stanowiska. Podróżował w cywilnym ubraniu jako „pan Freeman” (posługując się panieńskim nazwiskiem żony). Cichy, zamknięty w sobie pasażer – prawdopodobnie wracający z podróży służbowej do domu biznesmen, jadący spotkać się z rodziną na święta. Towarzyszył mu adiutant, trzydziestoletni porucznik H. Arthur „Hal” Lamar, którego Nimitz wybrał między innymi ze względu na fakt, że Lamar był daltonistą i nie nadawał się do dowodzenia okrętem. W pierwszych listach do Catherine, które Nimitz miał pisać każdego dnia przez następne trzy i pół roku4, zapewniał ją, że Lamar był dla niego „siłą” i „wielkim wsparciem” w podróży, w czasie której Nimitz starał się (bez powodzenia, jeśli wierzyć Lamarowi) nauczyć go gry w cribbage5.
Po krótkim postoju w Chicago, gdzie Nimitz poszedł do fryzjera, mężczyźni przesiedli się do pociągu Santa Fe Super Chief, którym odbyli trzydniową podróż do Los Angeles. Przed opuszczeniem Waszyngtonu admirał Stark powierzył Lamarowi płócienną torbę wypełnioną dokumentami dla admirała, wśród których znajdowały się zdjęcia po ataku japońskim na Pearl Harbor. Admirał poinstruował go, aby pokazał je Nimitzowi nie wcześniej niż po opuszczeniu Chicago. Gdy pociąg mknął na zachód, Lamar wyciągnął dokumenty i podał je Nimitzowi, który przestudiował je uważnie, w tym zdjęcia płonącego i idącego na dno okrętu USS „Arizona”. Był to jego okręt flagowy, gdy zaledwie trzy lata wcześniej dowodził Pierwszą Dywizją Pancerników. Widok ten musiał być dla niego wyjątkowo bolesny.
W pewnym momencie Nimitz opuścił przedział, aby iść do toalety. W czasie postojów pociągu drzwi toalet zamykano na klucz i Nimitz został uwięziony w środku. Po kilkukrotnym waleniu w drzwi i wzywaniu pomocy doczekał się przyjścia konduktora, który go uwolnił, było jednak oczywiste, że konduktor uważał, że pasażer po prostu nie wiedział, w jaki sposób działa zamek. Poirytowany, Nimitz zaproponował konduktorowi wejście do toalety, po czym zamknął za nim drzwi. Po kilku chwilach konduktor zaczął nerwowo pukać w drzwi, domagając się, aby go wypuścić. Nimitz nie śpieszył się. W liście do Catherine napisał, że konduktor zrozumiał wreszcie, „że miałem dobry powód, aby się zdenerwować”6.
W Los Angeles obu mężczyzn przejął kierowca samochodu, który zabrał ich do bazy lotniczej marynarki wojennej, gdzie Nimitz pożegnał się z Lamarem. Wracał on do Waszyngtonu, aby objąć funkcję adiutanta u boku oficera zastępującego Nimitza na stanowisku szefa Biura Nawigacji – kontradmirała Randalla Jacobsa. Po zjedzeniu obiadu w kantynie oficerskiej i przeprowadzeniu pobieżnej inspekcji obrony wybrzeża Nimitz wybrał się samotnie na południe, do San Diego.
Jego lot z San Diego na Hawaje z powodu złej pogody opóźnił się o jeden dzień, więc była już Wigilia, gdy wsiadł na pokład łodzi latającej PBY-2 Coronado, którą odbył siedemnastogodzinny lot do Pearl Harbor. Na miejsce dotarł w ponury bożonarodzeniowy poranek. Padał deszcz. Gdy samolot przelatywał nad portem, Nimitz wcisnął się do kokpitu, aby spojrzeć przez okno na kadłuby zatopionych pancerników wystających z brudnej od ropy wody. Nim zszedł z pokładu, uścisnął dłoń wszystkim członkom załogi, dziękując im za poświęcenie, jakim było spędzenie Bożego Narodzenia z dala od rodzin7.
Po Nimitza przypłynęła niewielka łódź. Jego pierwszym pytaniem do oficera, który go odbierał, było pytanie o Wake – niewielki amerykański garnizon położony 4,2 tysiąca kilometrów na zachód od Hawajów, który został zaatakowany przez Japończyków trzy dni po Pearl Harbor. Gdy Nimitz opuszczał Kalifornię, wyspa nadal się broniła, a w jej kierunku zmierzały posiłki. Teraz dowiedział się, że wysłane na Wake siły zostały odwołane, a tamtejszy garnizon skapitulował. Nimitz w żaden sposób tego nie skomentował, spoglądając milcząco w stronę portu.
Oficerowie i mężczyźni związani z dowództwem Floty Pacyfiku, co nie powinno dziwić, byli ciekawi, kim jest ich nowy szef. Ich oczom ukazał się mający 177 centymetrów wzrostu mężczyzna o wielkiej kwadratowej głowie i wydatnej szczęce. Niektórzy mogli dostrzec, że u lewej dłoni brakuje mu palca wskazującego, który stracił przed laty w wyniku wypadku ze skrzynią biegów. Prawdopodobnie jednak skupiali się na jego śnieżnobiałych włosach i błękitnych oczach, które mocno kontrastowały z ogorzałą twarzą. Szczególną uwagę zwracały właśnie jego oczy, a baczny wzrok niektórzy uważali wręcz za niepokojący. Jeden z oficerów, na których padło swego czasu spojrzenie tych oczu, miał wrażenie, że „prześwietlają moją czaszkę na wylot”8.
Poza przyciągającym wzrok spojrzeniem, domyślna dla Nimitza była surowa mina o zaciśniętych ustach, co widać na niemal wszystkich jego oficjalnych fotografiach (patrz rozdział 1). Była to mina, która sugerowała jeśli nie niezadowolenie, to co najmniej ostrożny sceptycyzm. Było to jednak tylko wrażenie. Stanowiło ono konsekwencję słabej higieny jamy ustnej w dzieciństwie. W czasie badań lekarskich w 1941 roku doktor odnotował, że Nimitzowi brakowało wszystkich górnych i dolnych tylnych zębów po obu stronach. Ponadto pięć jego przednich zębów „zostało wymienionych na złote”. W raporcie dentystycznym z 1942 roku stwierdzono, że zęby Nimitza „nie spełniają standardów floty”. Jako że był on bardzo wrażliwy na tym punkcie, z reguły mocno zaciskał usta9.
Kiedy jednak zaczynał przemawiać, początkowe wrażenie surowości natychmiast znikało. Przede wszystkim mówił delikatnym głosem, niekiedy tak cichym, że ludzie musieli pochylać się w jego stronę, by go słyszeć. Poza tym od razu było widać, że jest szczerze zainteresowany, co ludzie mają do powiedzenia. Gdy spotkał się z przedstawicielami sztabu po raz pierwszy, jego instynktowna empatia stała się dla wszystkich oczywista. Wielu spodziewało się, że będzie łajał ich za błędy popełnione 7 grudnia. Inni uważali, że tak jak Kimmel zostaną zwolnieni. Nimitz jednak uścisnął każdemu z nich dłoń, spojrzał prosto w oczy i cichym głosem poprosił o pomoc. Oświadczył, że stanowisko dowódcze było dla niego czymś nowym i że będzie korzystał z ich wsparcia, tak aby wspólnie zdołali wyjść z bieżącej sytuacji i wygrać wojnę. „Mam pełne zaufanie do panów umiejętności i osądu” – powiedział. Szczególnym darem Nimitza była zdolność natchnięcia innych wiarą, że są w stanie odnieść sukces. Jeden ze starszych oficerów przyznał później, że poczuł się, jakby ktoś otworzył okno w bardzo zatłoczonym pomieszczeniu. Było to działanie nie tylko podnoszące morale, ale także zwyczajnie rozsądne, ponieważ wymiana całego sztabu niechybnie doprowadziłaby do jeszcze większego zamieszania. Mimo wszystko był to pierwszy przykład tego, że Nimitz, jak stwierdził jeden z jego wieloletnich przyjaciół, „wiedział, jak rozmawiać z ludźmi”10.
Gdy był jeszcze kadetem, koledzy z Akademii scharakteryzowali go jako „spokojnego i opanowanego”. Trzydzieści lat później jeden z admirałów opisał go niemal tymi samymi słowami: „typ człowieka spokojnego i opanowanego, który nigdy nie okazuje, że jest zestresowany bądź zdenerwowany”. Nawet w najtrudniejszych momentach nie okazywał lęku. Jeśli był czymś zaniepokojony, nie dawał tego po sobie poznać. „Nigdy nie widziałem, aby admirał był podenerwowany – wspominał po latach inny oficer. – Nigdy nie widziałem, aby się złościł”. Tylko czasami sprowokowanemu Nimitzowi zdarzało się wyrażać wyjątkowe zainteresowanie jakimś tematem, krzyczał wtedy: „A to ci dopiero!”11.
Chociaż jego postawa podnosiła podwładnych na duchu, szczególnie w czasie wojny, dla obcych stanowiła prawdziwą zagadkę. Pewien brytyjski oficer, który odwiedził Pearl Harbor niedługo po przejęciu dowodzenia przez Nimitza, opisał go następującymi słowami: „stary człowiek, powolny, prawdopodobnie nie dosłyszy”. Nie był ani pierwszym, ani ostatnim człowiekiem, który nie doceniał Nimitza12.
Inną charakterystyczną cechą Nimitza był jego zmysł polityczny. Niemal instynktownie wiedział, które bitwy administracyjne są do wygrania i warto je toczyć, a które najlepiej sobie odpuścić. Potrafił podejmować śmiałe i niezależne decyzje (cecha, która miała ujawnić się już niedługo), miał jednak także cierpliwość, aby spokojnie i efektywnie lawirować w środowisku, które wymagało kolegialności, współpracy, lojalności i posłuszeństwa. Jak po czasie ujął to jeden z oficerów sztabu: „Potrafił pracować z tymi ludźmi tak, że robili to, czego oczekiwał, nie sprawiając przy tym wrażenia, że wydaje rozkazy”. Nawet w kontaktach z przydzielonym mu żołnierzem piechoty morskiej, zamiast wydawać mu bezpośrednie komendy, był bardziej skłonny zapytać: „Czy mógłby pan to dla mnie zrobić?”13.
Niektórzy postrzegali to jako słabość Nimitza. Z ich punktu widzenia przywódca powinien dowodzić, a nie negocjować. Niektórzy traktowali go jako rozpolitykowanego admirała, lepiej radzącego sobie w kontaktach z administracją niż z ponoszeniem odpowiedzialności za dowództwo. Mylili się jednak. Nimitz był „politykiem” w takim samym stopniu jak Jerzy Waszyngton, Ulysses S. Grant czy Dwight D. Eisenhower. Rozumiał, że decyzje podejmowane przez dowódców wojskowych na wszystkich poziomach muszą pozostawać w zgodzie z realiami politycznymi oraz strategicznymi i operacyjnymi celami państwa. Jego niekonfrontacyjne podejście pozwalało mu efektywnie współpracować nawet z tymi przełożonymi, z którymi się nie zgadzał. Jak to ujął korespondent wojenny Robert Sherrod: „postrzegał [on] wojnę jako coś, co należy prowadzić tak skutecznie i bezproblemowo, jak to tylko możliwe, bez zbędnej fanfaronady”14.
W podobny sposób postępował ze swoimi podwładnymi. Regularnie pytał innych o ich punkt widzenia (nie tylko członków sztabu, ale również młodszych oficerów), a gdy ci mu go przedstawiali, słuchał cierpliwie w skupieniu, nie przerywając. Jeśli gość za bardzo przeciągał spotkanie, Nimitz zaczynał przekładać długopisy na biurku, co jego asystenci szybko nauczyli się interpretować jako znak, że szef ma dosyć. Jeden z nich wspominał: „zawsze dawał każdemu możliwość wypowiedzenia się”. Mógł nie przyjąć podsuwanej mu rady, ale „człowiek zawsze wiedział, że [Nimitz] poświęci mu tyle uwagi, ile trzeba”. Kiedy odrzucał radę podwładnego, zawsze tłumaczył dlaczego15.
Nimitz komplementował innych za ich wkład, ponieważ wierzył, że ludzie lepiej reagują na pochwały i zachęty niż groźby i ostrzeżenia. Znajdowało to odbicie w raportach na temat sprawności fizycznej – corocznych sprawozdaniach z testów, które musieli przechodzić wszyscy służący we flocie: od marynarza po admirała. Raporty te są powszechnie znane z przesadnych pochwał (chociaż w latach czterdziestych w nieco mniejszym stopniu niż w późniejszym okresie). Nimitz chwalił wszystkich, często dodając na końcu notę o potencjale danego oficera. Następnie, patrząc mu prosto w oczy, osobiście przekazywał mu raport i oświadczał, że oczekuje, iż spełni on pokładane w nim nadzieje16.
Inną istotną cechą jego charakteru jako dowódcy było szelmowskie poczucie humoru. Jak tłumaczył jeden z oficerów, nie opowiadał on dowcipów, ale snuł humorystyczne opowiastki. Jego bliski przyjaciel był przekonany, że Nimitz, podobnie jak Abraham Lincoln w czasie wojny secesyjnej, przytaczał swoje historyjki, aby ulżyć innym w niepokoju i frustracji. Zdarzało się, że słuchał jakiejś rozmowy, a niekiedy wręcz kłótni, i wtrącał nagle: „To mi przypomina pewną historię”. Wiele z nich było absurdalnymi opowieściami, z długim (niektórzy powiedzieliby, że wręcz niekończącym się) budowaniem napięcia. Niekiedy w czasie przyjęć organizowanych jeszcze przed wojną wikłał się w tak długie historie, że przerywała mu żona Catherine: „Kochanie, to trwa już za długo”. Jedną z jego ulubionych opowieści była ta o młodym lekarzu, który przyjeżdża odebrać poród i na miejscu zastaje zdenerwowanego przyszłego ojca. „Proszę się niczym nie przejmować – mówi do niego lekarz. – Proszę zdać się na mnie. Wszystko będzie dobrze”. Lekarz znika w drugim pokoju, w którym znajduje się rodząca kobieta. Po minucie wyłania się z pokoju i prosi mężczyznę o nóż do masła. Mija kilka minut i lekarz pojawia się ponownie, tym razem prosząc o śrubokręt. Sytuacja powtarza się raz po raz: lekarz prosi o szczypce, następnie o sztywny drut z haczykiem przypominający wieszak na ubrania. W zależności od publiczności Nimitz potrafił budować w ten sposób napięcie nawet przez kilka minut, za każdym razem robiąc dramatyczną pauzę. Wreszcie przyszły ojciec (i zapewne audytorium Nimitza), nie mogąc znieść dłużej niepewności, pyta: „Doktorze, czy na pewno wszystko w porządku?”. „Tak, tak, wszystko w porządku – odpowiada lekarz. – Po prostu nie mogę otworzyć torby”. Opowieści Nimitza łagodziły nastrój, a także zapobiegały nadciągającym kłótniom17.
Wiele historyjek Nimitza było wulgarnych – a przynajmniej uchodziły za takie w bardziej niewinnych, przedwojennych czasach. Gdy zaczynał opowiadać je w damsko-męskim towarzystwie, Catherine zdarzało się go stopować. W Pearl Harbor jednak, gdzie nie było kobiet, stały się one podstawą jego repertuaru. Jeśli goście odchodzili od stołu i przenosili się do stolika do gry w karty (co często się zdarzało), opowiadał historyjki takie jak te o aspirującej zawodniczce brydża, którą zaproszono na przyjęcie brydżowe w domu lokalnej mistrzyni. Niestety jej mąż, którego wybrano jako partnera do gry dla pani domu, zawstydził wszystkich, prowadząc bezmyślnie licytację, przebijając asa swojej partnerki, a nawet zapominając, ile lew należy wziąć. Gdy poszedł do toalety, jego upokorzona żona zaczęła za niego przepraszać. Gospodyni łaskawie uznała przeprosiny za zbyteczne, wyznała jednak, że „w tym momencie, po raz pierwszy tego wieczoru, mam jakiekolwiek pojęcie o tym, co pani mąż może mieć w ręce”18.
Humor był kluczowym elementem stylu dowodzenia Nimitza – korzystał z niego, aby uspokajać otoczenie lub odwracać uwagę zebranych od pewnych tematów, nie tracąc przy tym swojego autorytetu. Pewnego razu, w 1934 roku, gdy dowodził ciężkim krążownikiem „Augusta”, prowadził posiedzenie dyscyplinarne, przeprowadzane okresowo na wszystkich okrętach U.S. Navy. W ich trakcie rozpatrywano sprawy najróżniejszych drobnych wykroczeń o niekryminalnym charakterze. Tamtego dnia postawiono przed nim mata Woolleya. Jego bezpośredni przełożony wyjaśnił, że na wpół rozebrany Woolley został przyłapany w domu cieszącym się bardzo złą opinią, w czasie gdy powinien pełnić na brzegu służbę patrolową. Mat stał teraz przed dowódcą w regulaminowym białym stroju.
– No, Woolley, co masz na swoją obronę? – spytał Nimitz.
– Panie komandorze – odpowiedział Woolley – to było tak.
Wolley stwierdził, że był w trakcie pełnienia służby patrolowej, gdy przypadkowo rozdarł rękaw swetra. Wiedział, że Nimitz oczekiwał od marynarzy, że ci w czasie służby na brzegu zawsze będą mieli na sobie nienaganny strój, zapytał więc znajomą dziewczynę, czy ta nie mogłaby mu zeszyć rękawa. Poszli razem do jej pokoju, gdzie trzymała zestaw do szycia.
– I dlatego właśnie zdjąłem swój sweter.
Nimitz pogratulował Woolleyowi sprytnego wybronienia się i oddalił sprawę19.
Niewiele osób pamięta, by widziało Nimitza zdenerwowanego. Gdy wpadał w złość, wspomina jedna z nich, „robił się sztywny i patrzył na ciebie tymi swoimi świdrującymi błękitnymi oczami, a ty wiedziałeś, że posunąłeś się za daleko”. Nimitz objawił swój szczery gniew tylko raz, w 1934 roku – tym samym, w którym odbyło się postępowanie dyscyplinarne Woolleya. „Augusta” reprezentowała wówczas Stany Zjednoczone na pogrzebie państwowym admirała Heihachirō Tōgō , zwycięzcy bitwy pod Cuszimą w 1905 roku w czasie wojny rosyjsko-japońskiej. Tōgō był w Japonii bohaterem narodowym – japońskim odpowiednikiem Johna Paula Jonesa lub Horatia Nelsona. Była to smutna i poważna uroczystość – marynarki większości krajów świata oddelegowały na nią swoje okręty, aby oddać cześć zmarłemu. Gdy nadpływał nowy okręt, pozostałe jednostki witały go salwą z dział oraz podniesieniem flagi kraju nowo przybyłego. W tamtym czasie napięcia między Japonią a Chinami były już bardzo duże, więc przybycie chińskiego krążownika „Ning Hai” nie uszło niczyjej uwagi. Na okręcie powiewała flaga kontradmirała, należało więc oddać 17 strzałów. Załogi wszystkich okrętów z uwagą śledziły zgodność z protokołem. Gdy „Augusta” oddała przepisową salwę z dział okrętowych, zamiast flagi chińskiej oficer pokładowy wciągnął na maszt flagę japońską. Nie była to do końca jego wina, flaga została bowiem błędnie opisana. Było to jednak zdarzenie nad wyraz upokarzające, które niosło poważne implikacje międzynarodowe. Nimitz musiał odwiedzić „Ning Hai” oraz spotkać się na brzegu z japońskimi urzędnikami i przeprosić serdecznie w imieniu Stanów Zjednoczonych za całe zajście. Mimo to oba kraje i tak żywiły podejrzenie, że była to zamierzona obraza20.
Kiedy Nimitz wrócił na swój okręt, oficer pokładowy odpowiedzialny za wciągnięcie flagi na maszt oraz łącznościowiec stawili się na mostku, aby przeprosić za całe zajście.
– Gdybym nie był taki wściekły – odburknął Nimitz – zabiłbym was obu na miejscu.
Nawet wówczas jednak mówił spokojnie – nigdy nie podnosił głosu. Jak wspominał inny oficer, Nimitz „zawsze nad sobą panował” i „w każdej sytuacji zachowywał spokój”. To opanowanie przemawiało do ludzi wokół niego i stanowiło dla nich oparcie w najtrudniejszych czasach. W końcu, skoro ich szef się nie denerwował, to może wcale nie było czym się denerwować21.
Kolejną zaletą Nimitza jako dowódcy Floty Pacyfiku było jego doświadczenie wyniesione z kierowania Biurem Nawigacji w Waszyngtonie – stanowiska piastowanego przed objęciem dowództwa nad Flotą Pacyfiku. Jego długa służba w Waszyngtonie sprawiła, że niektórzy w marynarce zaczęli uznawać go za admirała zza biurka – oficera od przekładania papierków. Wielu jego przyjaciół z marynarki przestrzegało go, że kilka tur służby w stolicy może poważnie zaszkodzić jego karierze, a nawet zupełnie ją zniweczyć. Awans, napominali go, czekał na morzu.
Ale lata służby w Waszyngtonie okazały się dla Nimitza pod kilkoma względami cenne. Przede wszystkim przedwojenna marynarka była względnie niewielka – wystarczająco mała, aby Nimitz mógł poznać (przynajmniej na podstawie akt i reputacji) w zasadzie każdego starszego oficera. Miał okazję widzieć i zapoznać się z aktami osobowymi niemal wszystkich oficerów, z którymi przyszło mu pracować w czasie wojny. Poza tym Waszyngton nauczył go zarządzać zza biurka dużą grupą ludzi (po prawdzie to całym korpusem oficerskim marynarki). Było to kluczowe dla obowiązków, które czekały na niego w Pearl Harbor. Nie do niego miało należeć wydawanie bezpośrednich rozkazów zmiany kursu okrętu, otwarcia ognia czy poderwania samolotów. On miał kierować poczynaniami tych, którzy takie rozkazy wydawali.
Kierowanie Biurem Nawigacji wymagało wreszcie od Nimitza regularnych spotkań z wysokiej rangi oficerami oraz najważniejszymi politykami, w tym z prezydentem. Nauczyło go to pracy z potężnymi, upartymi i często przekonanymi o własnym znaczeniu osobami, których uwagę musiał umiejętnie przykuć. W Pearl Harbor Nimitz zapewne jawił się tysiącom swoich podwładnych jako wszechpotężny, ale on też odpowiadał przed ludźmi stojącymi wyżej od niego. Znajomość z nimi i umiejętność niezgadzania się z nimi przy jednoczesnym niepodważaniu ich autorytetu okazała się bardzo cenna (wręcz nieoceniona) na nowym stanowisku22.
W dniach bezpośrednio po tragedii 7 grudnia przełożeni Nimitza patrzyli na niego jak na wybawiciela. Zdawał on sobie jednak sprawę, że jeśli nie zdoła spełnić pokładanych w nim nadziei, pochwały szybko pójdą w zapomnienie. A nikt nie pokładał większych nadziei w Nimitzu niż jego bezpośredni zwierzchnik, nowy dowódca U.S. Navy, admirał Ernest J. King.
Trudno byłoby znaleźć dwóch ludzi tej samej profesji i o takim samym doświadczeniu życiowym, którzy jednocześnie tak bardzo różniliby się temperamentem jak Chester W. Nimitz i Ernest J. King. Nimitz był pogodny, powściągliwy i troskliwy; King z kolei – zadziorny, wojowniczy i konfrontacyjny. Był tak surowy, a jego osobowość tak odstraszająca, że chociaż inicjał jego drugiego imienia był skrótem od Joseph, niektórzy potajemnie mówili o nim „E. Jesus King”23.
Wysoki, szczupły i niesamowicie przystojny, King był kompetentnym i skutecznym oficerem, który pracował równie ciężko jak wszyscy inni oficerowie. Ludzie podziwiali go za jego opinie, etykę pracy i umiejętność załatwiania spraw. Jednocześnie bali się go ze względu na jego wysokie oczekiwania, bezkompromisowe standardy i cięty język. King był rzeczowy. Nie znosił pogawędek i gadek o niczym. Jak to ktoś ujął: „Był logiczny, ostry, chłodny, a przy tym oszczędny w słowach”. Ktoś inny podsumował go w ten sposób: „skomplikowany, genialny i bezwzględnie ambitny człowiek, który nie znosił idiotów”. Z radością (wręcz dumą) obnosił się ze swoją reputacją. Pewnego razu, przedstawiając się grupce młodszych oficerów, oświadczył: „Jestem Ernest King. Wszyscy wiecie, kim jestem. Samozwańczym sukinsynem”24.
King nie znosił marnować czasu, a do tego był przekonany, że jego czas jest wyjątkowo cenny. Jeden z oficerów wspominał, że u fryzjera „człowiek mógł siedzieć na fotelu i być w połowie strzyżenia, gdy on [King] stwierdzał, że chce, aby go ogolono. Trzeba było wstać z fotela i zaczekać, aż fryzjer go ogoli”. King uważał, że po prostu mu się to należy. Pewnego razu opuścił swój gabinet w Waszyngtonie, bo wybierał się do dzielnicy Navy Yard, podszedł służbowym krokiem do krawężnika, przy którym oczekiwał na niego samochód należący do marynarki wraz z kierowcą. King burknął tylko do kierowcy, nawet na niego nie spoglądając: „Navy Yard”. Kierowca, młody rekrut, otworzył mu drzwi, mówiąc: „Pańskie życzenie jest dla mnie rozkazem”. King odpowiedział: „Żebyś, cholera, wiedział, że tak”25.
To prawdopodobnie właśnie jego szorstkie usposobienie było powodem, dla którego, mimo wspaniałej kariery, King nie został mianowany w 1939 roku szefem operacji morskich. Stanowisko to przypadło sympatyczniejszemu admirałowi Haroldowi Starkowi, o osobliwym przezwisku „Betty”, które nadano mu jeszcze w akademii marynarki wojennej i które przylgnęło do niego na resztę życia26. Straciwszy taką okazję, King mógł zastanawiać się, czy to nie koniec jego kariery. Wtem, w grudniu 1940 roku, na rok przed japońskim atakiem na Pearl Harbor, Stark zaproponował prezydentowi Rooseveltowi przesunięcie Kinga z prestiżowego, ale w gruncie rzeczy jedynie doradczego stanowiska w Radzie Głównej Marynarki Wojennej, na dowódcę Floty Atlantyku. W ten sposób King mógłby zaangażować się w niewypowiedzianą, ale mimo to śmiertelnie groźną wojnę morską przeciwko niemieckim U-Bootom operującym na północnym Atlantyku. Stark oświadczył prezydentowi, że surowy King to odpowiednia osoba, aby „ułożyć wszystko jak należy”27.
King objął dowództwo nad Flotą Atlantyku z typową dla siebie energicznością, wdrożył w życie protokoły wojenne, ale co jeszcze ważniejsze – wojenną mentalność, która już wkrótce miała okazać się wprost nieoceniona. Pod komendą Kinga okręty operowały na pełnej prędkości, tak w dzień, jak i w nocy, a marynarze regularnie znajdowali się na stanowiskach bojowych. W efekcie, gdy rok później Stany Zjednoczone oficjalnie przystąpiły do wojny, Roosevelt ponownie wezwał Kinga i tym razem zaproponował mu objęcie stanowiska dowódcy U.S. Navy, a tym samym zostanie przełożonym Nimitza. King zasłynął rzekomym powiedzeniem, że gdy wybucha wojna, na stanowiska nagle powołuje się sukinsynów.
Mimo zadowolenia z tego, że wreszcie miał otrzymać najważniejsze stanowisko w swojej profesji, przed jego przyjęciem postawił kilka warunków. Jeden dotyczył organizacji systemu biurokratycznego marynarki. Od połowy XIX wieku zadania administracyjne marynarki podzielone były pomiędzy wiele na wpół niezależnych od siebie „biur”. Poza Biurem Nawigacji, któremu swego czasu szefował Nimitz, było jeszcze Biuro Stoczni i Doków, Biuro Budowy, Wyposażenia i Napraw, Biuro Zaopatrzenia i Umundurowania itp. Sam King kierował w latach trzydziestych Biurem Aeronautyki, którym rządził z typową dla siebie mocą. Te na wpół niezależne księstewka utrudniały centralne planowanie i podejmowanie decyzji. King twierdził, że jeśli ma skutecznie dowodzić całą marynarką wojenną, to nie może negocjować z półtuzinem szefów różnorakich biur28.
Nie chciał także mieć do czynienia z mediami. Wiedział, że człowiek odpowiedzialny za strategię i operacje wojskowe prowadzone przez U.S. Navy na całym świecie będzie pod nieustannym obstrzałem dziennikarzy polujących na nową historię lub ciekawy cytat. Chociaż King akceptował rolę, jaką prasa odgrywała w systemie demokratycznym, to nie chciał mieć z nią nic wspólnego. Nienawidził „całego konceptu public relations”. Jeśli ma przyjąć to stanowisko, oświadczył prezydentowi, chce mieć pewność, że nie będzie musiał organizować konferencji prasowych ani odpowiadać na niekończące się pytania dziennikarzy29.
Roosevelt oświadczył, że jest gotów spełnić oba żądania. Chociaż nie był w stanie samodzielnie rozwiązać biur, obiecał Kingowi, że każdy szef biura, który będzie robił mu trudności, zostanie natychmiast wymieniony. Co do mediów, prezydent, który był mistrzem public relations, był skłonny z radością wziąć ten ciężar na siebie. Oświadczył Kingowi, że ten będzie musiał uczestniczyć w konferencjach prasowych jedynie w absolutnie wyjątkowych sytuacjach.
Była jeszcze jedna sprawa. King chciał, aby zmienić skrót nazwy jego nowego stanowiska. Oficjalny skrót stosowany przez marynarkę – CinCUS (dowódca naczelny U.S. Navy) brzmiał fonetycznie zbyt podobnie do sink us („zatopić nas”), co po Pearl Harbor wydawało mu się bardzo niestosownym żartem. King zasugerował, że skrót jego stanowiska powinien brzmieć CominCh (dowódca naczelny). Roosevelt natychmiast się zgodził. Po czasie zaczął mieć jednak wątpliwości. Wysłał swojego szefa sztabu admirała Williama D. Leahy’ego, aby zapytał Kinga, czy nie zgodziłby się na zmianę nazwy swojego stanowiska. Jak przypomniał mu Leahy, zgodnie z konstytucją Stany Zjednoczone miały tylko jednego „dowódcę naczelnego” – prezydenta. King spojrzał Leahy’emu prosto w oczy i zapytał, czy to rozkaz. Leahy odparł, że nie, ale prezydent ucieszyłby się, gdyby King się zgodził. King oświadczył chłodno, że jeśli prezydent wyda mu taki rozkaz, wówczas się podporządkuje. W przeciwnym razie woli zachować obecny tytuł. King pozostał „dowódcą naczelnym” do końca wojny30.
Historyk dziejów marynarki oraz teoretyk operacji morskich Alfred Thayer Mahan scharakteryzował swego czasu wszystkie oceany na świecie jako „jeden akwen”. Zgodnie z tą zasadą w rozkazie, na mocy którego powołano Kinga na nowe stanowisko, stwierdzono, że „na potrzeby dowodzenia wszystkie oceany należy traktować jako jeden obszar działań”. King naciskał, aby traktować ten zapis dosłownie. Wkrótce po objęciu stanowiska dowódcy naczelnego wydał oświadczenie, że przejmuje bezpośrednie dowództwo nad operacjami zarówno na Atlantyku, jak i Pacyfiku31.
Dwa dni później King cofnął rozkaz. Niemal natychmiast po objęciu stanowiska uświadomił sobie, że ma zbyt dużo obowiązków, aby nadzorować jeszcze operacje wojskowe na obu oceanach. Po pierwsze, jako dowódca naczelny marynarki wojennej musiał brać udział w regularnych spotkaniach z innymi urzędnikami: szefem sztabu armii George’em C. Marshallem, szefem sztabu sił powietrznych generałem Henrym „Hapem” Arnoldem, a niedługo później z samym Leahym, byłym szefem operacji morskich, który teraz pełnił funkcję szefa sztabu prezydenta Roosevelta. Przewodniczył ich posiedzeniom. Grupa ta nie miała formalnej nazwy ani przydziału, jej członkowie wkrótce jednak zaczęli określać siebie Kolegium Szefów Sztabów (JCS) i tak już zostało.
King był także członkiem tak zwanego Połączonego Komitetu Szefów Sztabów (CCS), składającego się z szefów sztabów wojsk amerykańskich oraz najwyższych brytyjskich dowódców wojskowych lub ich przedstawicieli. Grupa ta, przy udziale Roosevelta oraz brytyjskiego premiera Winstona S. Churchilla, kreowała i wprowadzała w życie globalną strategię działania wojsk alianckich. Po latach King szacował, że jego praca w JCS i CCS zabierała mu w czasie wojny dwie trzecie całego czasu32.
Wobec tego King mianował dowódcą Floty Atlantyku wiceadmirała Royala E. Ingersolla i potwierdził, że zarówno faktycznie, jak i tytularnie dowództwo nad Flotą Pacyfiku sprawować ma Nimitz. W czasie wojny King przekazywał Nimitzowi z reguły ogólne wytyczne, od czasu do czasu wydając konkretne rozkazy. Odbywali także regularne spotkania (w sumie 16 w ciągu trzech i pół roku) – głównie w San Francisco, w pół drogi między Waszyngtonem a Pearl Harbor. King nie miał jednak czasu ani tak naprawdę wystarczająco aktualnych informacji, aby móc na co dzień bezpośrednio dowodzić poczynaniami Floty Pacyfiku.
King nie do końca był szczęśliwy z takiego stanu rzeczy. Wiedział, że Nimitz potrafił zręcznie nawigować między różnymi siłami w Waszyngtonie – był w jego oczach „lawirantem”. King nie postrzegał cierpliwości oraz kompromisowości jako zalet. Nie rozumiał także, że Nimitz był mimo tych cech wystarczająco twardy, aby w razie konieczności podejmować ryzyko czy usuwać ze stanowisk osoby, które nie potrafiły dostosować się do tempa i wyzwań wymaganych podczas operacji wojennych. Innymi słowy, obawiał się, że Nimitz nie był „sukinsynem”33.
W czasie wojny na Pacyfiku zdarzały się momenty frustrujące dla obu mężczyzn. Nimitz z reguły dostosowywał się do roli podwładnego sumiennie wykonującego powierzone mu zadania, ale niekiedy narażał się na gniew Kinga, gdy był odmiennego zdania na jakiś temat. Z kolei King był często poirytowany tym, że Nimitz nie jest bardziej agresywny. Uważał, że jego skłonność do kompromisów uniemożliwia mu przyjrzenie się obu stronom problemu. Zamiast tego, jego zdaniem, Nimitz dążył do wypośrodkowania decyzji – a coś takiego było absolutnie obce E. „Jesusowi” Kingowi.
– Gdybym tylko mógł sprawić, aby ściśle robił to, co do niego należy – żalił się King prywatnie jednemu ze swoich przyjaciół. – Ktoś mu coś powie, a ja muszę go później naprostowywać.
King odkrył jednak, że presja związana z bronieniem interesów marynarki przed zakusami armii, a także konieczność oddalania brytyjskich propozycji kolejnych działań dywersyjnych na całym świecie zajmuje tyle czasu, że niewiele zostaje mu go na „naprostowywanie” Chestera W. Nimitza34.
Było to z korzyścią dla wszystkich. Jak wielu innych, King również nie doceniał twardego jak stal wnętrza kryjącego się pod łagodnym usposobieniem Nimitza. Za chłodnym spojrzeniem jego błękitnych oczu, beznamiętnym wyrazem twarzy i enigmatycznym zachowaniem, za jego humorystycznymi historyjkami i instynktowną empatią kryły się zdecydowanie i śmiałość, które objawiały się w chwili, gdy okazywały się najbardziej potrzebne.

1 Craig C. Felker, Testing American Sea Power: U.S. Navy Strategic Exercises, 1923–1941, Texas A&M University Press, College Station 2007, s. 131; Gordon W. Prange, Donald F. Goldstein, Katherine V. Dillon, At Dawn We Slept: The Untold Story of Pearl Harbor, Penguin, New York 1982, s. 39–41, 47.

2 Gdy Richardson dowiedział się o zastąpieniu go innym oficerem, zapytał Knoxa o powód tej decyzji. Knox odparł: „Gdy byłeś tu ostatnio, zraniłeś uczucia prezydenta”.

3 E.B. Potter, Nimitz, przeł. R. Graczyk, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2004, s. 19.

4 Nie wszystkie listy zachowały się do naszych czasów. Po 1945 roku Catherine spaliła większość listów od męża z 1943 roku oraz 1944 roku i wszystkie listy, które wysłała do niego w czasie wojny. Tłumaczyła, że sprawy pomiędzy nią a jej mężem nie powinny być tematem publicznym. Na szczęście listy z 1942 roku, początku 1943 roku oraz ostatnich sześciu miesięcy wojny ocalały.

5 Listy Nimitza do Catherine Nimitz z 20 i 21 grudnia 1941 r. (Nimitz Diary), NHHC; H. Arthur Lamar, I Saw Stars, The Admiral Nimitz Foundation, Fredericksburg, TX 1975, s. 2.

6 List Nimitza do Catherine Nimitz z 22 grudnia 1941 r., Michael Lilly Collection.

7 Frank DeLorenzo, „Admiral Nimitz Arrives at Pearl Harbor”, BOMRT; Craig L. Symonds, Bitwa o Midway. Najważniejsza bitwa morska XX wieku, przeł. Fabian Tryl, Znak Horyzont, Kraków 2022, s. 20, 21; E.B. Potter, Nimitz, s. 25.

8 Ustne wspomnienia S.S. Murraya (15 maja 1971 r.), „A Cluster of Interviews”, t. 5, s. 614, USNA.

9 List Chestera Laya do autora z 11 marca 2021 r. Jestem wdzięczny Richardowi Layowi, który udzielił mi informacji na temat historii stomatologicznej swojego dziadka.

10 Ustne wspomnienia Waldo Drake’a (15 czerwca 1969 r.), „A Cluster of Interviews”, t. 2, s. 5, USNA. Wspomnianym starszym oficerem był Raymond Spruance, z którym wywiad przeprowadził Gordon Prange (5 września 1964 r.), Prange Papers, box 17, UMD. Długoletni przyjaciel Nimitza to Joseph Wilson Leverton Jr., Nimitz: A Good Humored Leader of Men, The Leverton Family, Cary, NC 1975, s. 1.

11 Lucky Bag (1905 r.), USNA; Henry A. Walker, „Memoirs”, dzięki uprzejmości Sama Kinga, s. 2; ustne wspomnienia Josepha Rocheforta (5 października 1969 r.), t. 1, s. 222, a także Williama Callaghana (30 czerwca 1969 r.), t. 1, s. 11; oba w „A Cluster of Interviews”, USNA. Córka Nimitza Nancy twierdziła po latach, że jej ojciec był szczerze zasmucony, gdy pewnego razu wyrwało mu się: „Dobry Boże!”. Ustne wspomnienia Nancy Nimitz (7 czerwca 1969 r.), „A Cluster of Interviews”, t. 3, s. 32, USNA.

12 Gościem tym był brytyjski komandor podporucznik F.M. Beasley. Cytat za: John B. Lundstrom, Black Shoe Carrier Admiral: Frank Jack Fletcher at Coral Sea, Midway, and Guadalcanal, Naval Institute Press, Annapolis 2006, s. 124.

13 Ustne wspomnienia Josepha Rocheforta (6 grudnia 1969 r.), s. 225, USNA; ustne wspomnienia Richarda Misenhimera (23 czerwca 2009 r.), s. 34, NMPW.

14 Robert L. Sherrod, On to Westward: War in the Central Pacific, Duell, Sloan and Pearce, New York 1945, s. 234.

15 Ustne wspomnienia S.S. Murraya (15 maja 1971 r.), „A Cluster of Interviews”, t. 5, s. 630, USNA.

16 List Nimitza do Catherine Nimitz z 19 stycznia 1945 r. (Nimitz Diary), NHHC.

17 Ustne wspomnienia Davida W. Planka (19 stycznia 1970 r.), t. 5, s. 9, a także Williama Callaghana (30 czerwca 1969 r.), t. 1, s. 10. Oba w: „A Cluster of Interviews”, USNA.

18 Ustne wspomnienia Waldo Drake’a z 15 czerwca 1969 r., „A Cluster of Interviews”, t. 2, s. 12, USNA.

19 Ustne wspomnienia Odale’a D. Watersa Jr., s. 9, 10, a także J. Wilsona Levertona, s. 7. Oba w: Recollections of the Late VADM Chester W. Nimitz as Given by Various Officers, NWC. Także: ustne wspomnienia Sama P. Moncure’a  (30 lipca 1969 r.), „A Cluster of Interviews”, t. 4, s. 22, 23, USNA.

20 Ustne wspomnienia George’a S. Perkinsa (19 września 1969 r.) oraz S.S. Murraya (15 maja 1971 r.), USNA; E.B. Porter, Nimitz, s. 166, 167.

21 Ustne wspomnienia Odale’a D. Watersa, s. 2–3, oraz J. Wilsona Leavertona, s. 7, oba w: Recollections of the Late VADM Chester W. Nimitz as Given by Various Officers, NWC.

22 Ustne wspomnienia H. Arthura Lamara (3 maja 1970 r.), „A Cluster of Interviews” t. 2, s. 3, USNA.

23 Ustne wspomnienia George’a van Deursa (18 sierpnia 1974 r.), w: Buell Papers (King Collection), box 1, folder 12, NWC.

24 List Stephena Jurika do Toma Buella z 22 sierpnia 1974 r., a także George’a van Deursa to Buella z 18 sierpnia 1974 r., oba w: Buell Papers (King Collection), box 1, folders 8 i 12, NWC; Thomas B. Buell, Master of Sea Power: A Biography of Fleet Admiral Ernest J. King, Little Brown, Boston 1980, s. 111.

25 Ustne wspomnienia Floyda Thorna (14 sierpnia 2000 r.), NMPW; list Jamesa H. Doyle’a do Toma Buella z 12 sierpnia 1974 r., Buell Papers (Whitehill Collection), box 1, folder 7, NWC.

26 Stark zyskał swoje przezwisko na pierwszym roku w akademii. Kadet z wyższego rocznika, widząc naszywkę z nazwiskiem, zapytał go, czy jest może spokrewniony z generałem Johnem Starkiem. Młody Stark wyznał, że nie ma pojęcia, o kogo chodzi, i jego rozmówca wyjaśnił mu, że w czasie wojny o niepodległość, przed bitwą pod Bennington, dowodzący w niej generał Stark miał powiedzieć: „Zwyciężymy tu dziś albo Betty Stark zostanie wdową”. Następnie kazał mu powtarzać to zdanie za każdym razem, gdy go spotka. Stark podporządkował się i tak przywarło do niego przezwisko Betty. Jak na ironię, żona generała Starka miała tak naprawdę na imię Molly.

27 Patrick Abbazia, Mr. Roosevelt’s Navy: The Private War of the U.S. Atlantic Fleet, 1939–1942, Naval Institute Press, Annapolis 1975, s. 136.

28 Ernest J. King, Walter Muir Whitehill, Fleet Admiral King: A Naval Record, W.W. Norton, New York 1952, s. 349–351; Running Summary,15 lutego 1942 r., Graybook, t. 1, s. 216.

29 Wiadomość J.P.W. Westa do Toma Buella z 2 sierpnia 1974 r., Buell Papers (King Collection), box 1, folder 12, NWC.

30 John Lundstrom, The First Team: Pacific Naval Air Combat from Pearl Harbor to Midway, Naval Institute Press, Annapolis 1984, s. 91–94. Co interesujące, w wiadomości z 11 stycznia King pisał o sobie jako „CinCUS”, najwyraźniej zapominając, że nalegał na zmianę nazwy stanowiska na „CominCh”. Wiadomość Kinga do Nimitza z 11 stycznia 1942 r., Graybook, t. 1, s. 175.

31 Wiadomość Knoxa do Franklina Delano Roosevelta z 14 lutego 1942 r., Buell Papers (King Collection), box 12, folder 31, NWC.

32 King, Whitehill, Fleet Admiral King, s. 250, 368; wiadomość Kinga do Floty z 10 stycznia 1942 r., Graybook, t. 1, s. 175.

33 „Admirał Nimitz”. Wywiad Toma Buella z Walterem Muirem Whitehillem z 31 lipca 1969 r., Buell Papers (King Collection), box 19, folder 10, NWC.

34 Ustne wspomnienia Chestera Nimitza Jr. (14 kwietnia 1969 r.), „A Cluster of Interviews”, t. 3, s. 38, USNA; wiadomość Kinga do Nimitza z 11 stycznia 1942 r., Graybook, t. 1, s. 175; Eric Larrabee, Commander in Chief: Franklin Delano Roosevelt, His Lieutenants, and Their War, Harper&Row, New York 1987, s. 356.