Bogactwo stuleci

W książkową podróż do Japonii zabieramy Was z okazji Dnia Kultury tego kraju. Wybraliśmy kilka propozycji począwszy od książek napisanych przez uniwersyteckich badaczy kraju Kwitnącej Wiśni, poprzez reportaże aż po literaturę piękną.

Dzień Kultury w Japonii jest traktowany bardzo poważnie. To święto państwowe podczas którego wręczane są prestiżowe nagrody w dziedzinie kultury, otwierane znaczące wystawy, organizowane artystyczne parady prezentujące dziedzictwo tego kraju, ale też promowane są na różne sposoby dokonania akademickie.

Kto ma możliwość wybrać się osobiście w daleką podróż i wziąć udział w tym wyjątkowym święcie, ten zapewne nie pożałuje takiej wyprawy, ale dla tych wszystkich, których Japonia fascynuje, lecz nie mają możliwości jej odwiedzenia, mamy podróż książkową. Poniżej znajdą Państwo kilka interesujących propozycji przybliżających ten kraj za pomocą różnych form literackich i z różnych perspektyw.

Ewa Pałasz-Rutkowska
Dzieje kultury japońskiej

Książka autorstwa wybitnej badaczki kultury japońskiej, profesor nauk humanistycznych, pracującej w Katedrze Japonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, to pozycja, której nie może pominąć żaden miłośnik tego kraju. Jest to publikacja obszerna, wnikliwa i rzetelna, jako że bazuje na wieloletnim dorobku naukowym autorki, która ponadto wielokrotnie osobiście odwiedzała Japonię w celach naukowych, współpracując między innymi z Uniwersytetem Tokijskim.

„Dzieje kultury japońskiej” są więc niezastąpionym kompendium wiedzy o kulturze tego kraju, które pozwala nie tylko ją poznać, ale też zrozumieć w jaki sposób procesy dziejowe wpływały na jej kształtowanie się. Czytelnicy poznają również najwybitniejsze dzieła japońskich artystów począwszy od literatury przez architekturę, malarstwo, rzemiosło i sztukę widowiskową.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Premiera: 16 lutego 2024

Agnieszka Kozyra
Mitologia japońska

W tej publikacji Agnieszka Kozyra, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego i Osaka City University, zebrała najważniejsze japońskie legendy, mity i podania, w których aż tłoczno jest od magicznych zwierząt, duchów, demonów, diabłów i innych nadprzyrodzonych istot, które – tak jak w każdej mitologii – wchodzą w przeróżne relacje z władcami, książętami i zwykłymi śmiertelnikami. Wiele przyjemności podczas tej lektury sprawia tropienie motywów wspólnych dla wielu narodów, a co równie ciekawe, można w tych dawnych historiach wychwycić wątki podjęte przez twórców współczesnej sztuki japońskiej, między innymi twórców mangi i anime.

Książka jest bogato ilustrowana zdjęciami i reprodukcjami dzieł sztuki, co pozwala zanurzyć się jeszcze głębiej w atmosferze Kraju Kwitnącej Wiśni. We wprowadzeniu autorka w sposób klarowny wyjaśnia pochodzenie mitologii japońskiej, co na pewno pomoże w uzyskaniu odpowiedniej orientacji w lekturze osobom mniej doświadczonym w temacie, natomiast w dalszych rozdziałach omawia również takie kwestie jak najważniejsze obiekty sakralne Japonii, dzięki czemu książka jako całość daje bardzo szeroki ogląd japońskich wierzeń i miejsc kultu.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Premiera: 26 lutego 2024

Yu Miri
Stacja Tokio Ueno

W powieści Yu Miri zbiegają się bolesna przeszłość i upiorna teraźniejszość Japonii. To smutna i przygnębiająca opowieść o życiu, o świecie, w którym nie dla wszystkich jest miejsce i o kraju, w którym coraz trudniej godnie żyć.

Powieść “Stacja Tokio Ueno” to przygnębiający i skłaniający do refleksji obraz podziału na bogatych i biednych we współczesnej Japonii, bezdomności i biedy, wykluczenia osób starszych. To ich dotyka samotność, codzienna walka o zarobienie kilkuset jenów, to oni – niewidzialni dla urzędników w odprasowanych garniturach, spieszących rano do pracy, są wymazywani ze świadomości społecznej jako element nie na miejscu w czystej i uporządkowanej rzeczywistości nowoczesnego miasta. To książka pulsująca gniewem, surowe spojrzenie na sposób, w jaki XX-wieczna Japonia traktowała swoich mieszkańców, powieść pełna bolesnych kontrastów, prezentująca walkę o godność i wpływ na psychikę biedy, samotności i odrzucenia przez społeczeństwo.

Przekład: Dariusz Latoś, Seria: Seria z Żurawiem, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Premiera: 7 września 2020
Przeczytaj fragment

Janice P. Nimura
Córki samurajów w podróży życia. Ze Wschodu na Zachód i z powrotem

Książka “Córki samurajów w podróży życia” to prawdziwa i fascynująca historia trzech XIX-wiecznych Japonek, niezwykłych kobiet, które wyprzedziły swoją epokę i wywarły znaczący wpływ na współczesną historię Japonii.

W 1871 roku na fali przemian i otwarcia na świat po dwustu pięćdziesięciu latach izolacji, nowy rząd japoński wysłał do Stanów Zjednoczonych pięć młodych dziewcząt. Celem ich dziesięcioletniej misji miało być poznanie zachodnich zwyczajów, szkolnictwa i kultury, a po powrocie do kraju zapoczątkowanie wychowania nowego pokolenia ludzi, którzy mieli przewodzić Japonii na drodze do nowoczesności. „Wykształcone matki będą wychowywać oświeconych synów” – taki był zamysł rządu.

Do końca misji dotrwały trzy z pięciu dziewcząt – Sutematsu Yamakawa, Shige Nagai i Ume Tsuda. Wychowane w tradycyjnych samurajskich domach, przeżyły zawieruchę wojny domowej i szereg wydarzeń określanych mianem restauracji Meiji. Dzieciństwo spędziły jako córki samurajów a dorastały jako typowe amerykańskie uczennice. Po przybyciu do San Francisco stały się gwiazdami, a ich podróże, tradycyjny ubiór czy zachowanie były szczegółowo relacjonowane przez gazety w całym kraju. W miarę jak dziewczęta uczyły się języka angielskiego i poznawały zachodnie obyczaje, rosło grono ich amerykańskich przyjaciół, ceniących intelektualną błyskotliwość i poczucie humoru młodych Japonek.

Janice P. Nimura na podstawie dokumentów z zasobów archiwalnych w Japonii i Stanach Zjednoczonych, w tym listów wymienianych pomiędzy trzema kobietami a ich amerykańskimi rodzinami, przygotowała dla czytelników fascynującą lekturę pokazującą Japonię i Stany Zjednoczone na przełomie wieków XIX i XX, emocje targające młodymi kobietami starającymi się odnaleźć w dwóch bardzo różnych światach, pomagającą zrozumieć różnice historyczne i kulturowe między tymi dwoma krajami. Autorka kreśli także wyjątkowy obraz końca epoki samurajów, początkowe zachłyśnięcie się Japończyków nagłym otwarciem na świat, nową dla nich kulturą, obyczajami i społeczeństwem konsumpcyjnym oraz powrót do tradycyjnych wartości, na nowo odkrywanych jako przeciwwaga dla zachodniego stylu życia.

Przekład: Barbara Gutowska-Nowak, Seria: Mundus, Wydawnictwo Bo.wiem, Premiera: 5 października 2023
Przeczytaj fragment

Thomas Lockley, Geoffrey Girard
Yasuke. Afrykański samuraj w feudalnej Japonii

Autorzy książki “Yasuke. Afrykański samuraj w feudalnej Japonii” podjęli próbę rekonstrukcji losów pierwszego w dziejach Japonii czarnoskórego samuraja. Yasuke – bo o nim mowa – znalazł się w samym centrum przełomowych wydarzeń, które miały miejsce w feudalnej Japonii pod koniec XVI wieku.

Yasuke pochodził najprawdopodobniej z terenów dzisiejszej Etiopii, jako dziecko został uprowadzony przez wojowników sąsiedniego plemienia i sprzedany w niewolę. Z racji warunków fizycznych był szkolony na żołnierza, a w wieku 23 lat podróżował i walczył w wielu krajach – od północno-wschodniej Afryki, poprzez Arabię do wybrzeży Indii i Chin. W Indiach został zatrudniony przez Alessandro Valignano i tak trafił do Japonii. Okres, w którym tam przebywał nie należał do spokojnych. Nobunaga Oda, japoński władca feudalny, jedna z najważniejszych postaci końca okresu Muromachi i okresu Azuchi-Momoyama, a także w całej historii kraju, starał się doprowadzić do zjednoczenia państwa, a to oznaczało konflikty. To właśnie Nobunaga uczynił Yasuke swoim zaufanym przybocznym, pełnoprawnym samurajem, przydzielił ziemię i służbę. I to Yasuke był przy nim, gdy zdradzony, otoczony i bez szans na ucieczkę, popełnił rytualne samobójstwo. Dalsze losy Yasuke giną w pomroce dziejów, a Thomas Lockley opierając się na szczątkowych danych przedstawia kilka hipotez, jak dalej potoczyło się życie czarnoskórego samuraja.

Książka Lockleya oprócz opisu intrygujących losów Yasuke zawiera także dużą porcję wiedzy o szesnastowiecznym świecie. To nie tylko opis warunków życia w ówczesnej Japonii, zwyczajów, wierzeń, sytuacji chrześcijan i walk o władzę między daimyō – feudalnymi władcami. To także bogaty opis stosunków panujących w Azji, ekspansji handlowej i gospodarczej europejskich potęg kolonialnych, działalności misyjnej kościoła katolickiego, zwłaszcza jezuitów, którzy odegrali znaczącą rolę w rozprzestrzenianiu chrześcijaństwa w Japonii.

Przekład: Adrianna Wosińska, Wydawnictwo Kirin, Premiera: 15 czerwca 2021
Przeczytaj fragment

Lorenzo Colantoni
Powrót do świętych lasów. Zapiski z Japonii

W książce “Powrót do świętych lasów” Lorenzo Colantoni, opisując swoje podróże po mniej znanych zakątkach Japonii, ukazuje piękno i głębię tradycji kulturowych tego kraju, szczególnie tej związanej z naturą i wierzeniami shinto. Colantoni nie tylko zachwyca się narodowym dziedzictwem kultywowanym ciągle w odległych rejonach wysp japońskich, ale także zwraca uwagę na poważne zagrożenia, które czyhają na nie w obliczu zmian życia społecznego.

Lorenzo Colantoni kreśli dość pesymistyczny obraz współczesności i dającej się przewidzieć przyszłości, pokazuje jak szybka urbanizacja i rozwój gospodarczy Japonii doprowadził do zanikania tradycyjnych wiosek i społeczności, do sytuacji gdy młodzi ludzie wyjeżdżają do miast w poszukiwaniu lepszych perspektyw, co prowadzi do depopulacji obszarów wiejskich i zaniku lokalnych tradycji. Rozwój masowej turystyki i rosnąca popularność Japonii jako celu turystycznych wyjazdów sprawia, że coraz więcej ludzi odwiedza nawet najbardziej odległe zakątki kraju, nieskażone dotąd komercjalizacją kultury, zanieczyszczeniem środowiska na dużą skalę, prowadząc do standaryzacji zachowań i narastania wpływów zachodniej masowej kultury ze wszystkimi jej negatywnymi skutkami, dewastacji unikalnych ekosystemów i miejsc świętych oraz zaniku autentyczności i marginalizacji tradycyjnych wierzeń i praktyk.

Colantoni opisując niewesołą i przygnębiającą rzeczywistość prowincjonalnej Japonii, a na jej przykładzie sytuację całej naszej cywilizacji, nie pozostawia czytelnika w całkowitym poczuciu beznadziei. Autor podkreśla znaczenie świadomości społecznej i indywidualnych działań na rzecz ochrony tradycji i środowiska naturalnego, wspierania lokalnych społeczności i zachowania szacunku dla lokalnych zwyczajów i wierzeń.

Przekład: Barbara Bardadyn, Seria: Bona Vita, Wydawnictwo Bo.wiem, Premiera: 10 października 2024
Przeczytaj fragment

Katherine Tamiko Arguile
Meshi. Kulinarny przewodnik po kulturze Japonii

W Japonii jedzenie jest czymś więcej niż tylko jedzeniem. “Meshi” to opowiedziana z subtelnym wdziękiem smakowita podróż przez kulturę i rytuały, która na długo pozostanie w twojej pamięci.

Tytułowe meshi to gotowany ryż – najjaśniejsza gwiazda japońskiej kuchni, która wskazuje drogę wszystkim przyrządzającym azjatyckie potrawy.

Już w czasach starożytnych Japonia zyskała przydomek Mizuho no Kuni, czyli Kraina Obfitych Kłosów Ryżu, a słów na określenie tego zboża jest w języku japońskim więcej niż na określenie miłości.

Japoński rok dzieli się nad 24 sekki, czyli sezony. Bowiem, jak mawiają Japończycy, 何事にも旬がある – wszystko ma swoją porę. Każde sekki przynosi nowe smaki, a nawet nową zastawę. Zasady korzystania z motywów sezonowych są ściśle przestrzegane: kimona w liście klonu nie nosi się wiosną, klusek mochi nie serwuje się na talerzu w hortensje ani nie spożywa latem, a zimą nie do pomyślenia jest podanie dania z makaronem sōmen w przezroczystej misce!

Autorka zebrała 54 tradycyjne przepisy – między innymi na tonjiru albo nasu dengaku – i opatrzyła je wspomnieniami i opowieściami, dzięki którym możemy poznać ten wyspiarski kraj od kuchni i zrozumieć, jak Japończycy myślą o gotowaniu i ucztowaniu.

Przekład: Lucyna Wierzbowska, Wydawnictwo Znak, Premiera: 17 maja 2023
Przeczytaj fragment

Zack Davisson
Yurei. Niesamowite duchy w kulturze japońskiej

“Yurei” to książka o japońskich mściwych duchach, niesamowitych opowieściach i popkulturowym fenomenie.

„Zdarzyło mi się mieszkać w domu, w którym straszy” – tymi słowami autor rozpoczyna książkę o japońskich duchach yūrei. Przejmujące dreszczem czerwone ślady dziecięcych rączek i stóp na suficie miesiącami wyprowadzały z równowagi jego i jego żonę, a tajemnicze, prowadzące donikąd drzwi, których gospodarz zakazał im otwierać, napawały ich lękiem.

Dla japońskich znajomych sytuacja była oczywista. Rozglądali się chwilę, po czym z przekonaniem mówili: Aaaa… yūrei ga deteru („Tutaj jest yūrei”).

Ta niepokojąca historia zainspirowała Davissona do opisania świata duchów zajmujących tak ważne miejsce w japońskiej kulturze i religii. Autor zestawia dawne dokumenty i legendy z wytworami współczesnej popkultury, takimi jak horrory The Ring czy Klątwa. Poszukuje genezy fenomenu yūrei, jego znaczenia w Japonii i przyczyn rosnącej popularności na Zachodzie.

Do treści poszczególnych rozdziałów nawiązują niesamowite opowieści o duchach zwane kaidan – między innymi historie trzech „celebrytek” wśród yūrei: Oiwy, Otsuyi i Okiku.

Przekład Aleksandra Czwojdrak, Konsultacja merytoryczna Adrianna Wosińska, Seria : Mundus, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Premiera: 15 listopada 2018
Przeczytaj fragment

Boye Lafayette de Mente, Geoff Botting
Etykieta japońska

“Etykieta japońska” to obowiązkowa lektura dla każdego, kto planuje wyjazd do Japonii, współpracuje z Japończykami lub po prostu pasjonuje się ich kulturą.

Praktyczny podręcznik dobrych manier.

Dlaczego japoński gospodarz oczekuje na prezent, ale wcale nie spieszy się, by go otworzyć?

Czy wypada odmówić kieliszka partnerowi biznesowemu z Dalekiego Wschodu?

I czy możemy się spodziewać, że Japończyk odpisze na SMS-a?

“Etykieta japońska” w zwięzły i przystępny sposób pokazuje, jak poruszać się w meandrach obcej kultury – mocno sformalizowanej, wymagającej i całkowicie odmiennej od europejskiej. Autorzy tłumaczą między innymi, na co należy zwrócić uwagę w trakcie spotkania biznesowego, jakie zasady obowiązują w łaźni publicznej czy podczas wizyty w restauracji.

Przekład: Grzegorz Ciecieląg, Seria: Mundus, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Premiera: 24 października 2017
Przeczytaj fragment

John Dougill
300 lat milczenia. W poszukiwaniu ukrytych japońskich chrześcijan

“300 lat milczenia” to jedna z najważniejszych książek o Japonii, jaka powstała w ostatnich latach. Historia prześladowań, tajemnicy i przetrwania, która zainspirowała Martina Scorsese do filmu “Milczenie”.

Japonia była krainą Bogów, ale Franciszek Ksawery przybył, by uczynić z niej krainę jednego Boga.

Fascynujący reportaż i nieznana, wstrząsająca historia. John Dougill, niczym detektyw docierał do potomków chrześcijan ukrywających się na wyspach Amakusa, Goto i Ikitsuki. Ludzi, którzy przez stulecia musieli ukrywać swoją wiarę, której otwarte wyznawanie groziło prześladowaniami, torturami i śmiercią.

Wszystko zaczęło się w roku 1543, gdy u japońskich brzegów przypadkowo zacumowała dżonka z dwoma portugalskimi jezuitami na pokładzie. Pierwsi Europejczycy byli nie mniej zaskoczeni mieszkańcami i ich obyczajami niż tubylcy. Podróżnicy pokazali zachwyconym Japończykom muszkiet. Sześć lat później – Biblię.

Chrześcijaństwo, choć w swej istocie obce tamtejszej mentalności, padło na podatny grunt w społeczeństwie złożonym z biedaków podległych swym panom – obietnica lepszego życia po śmierci nie mogła się nie spodobać.

Jak zmieniła się przyniesiona z Europy wiara w Jezusa w zderzeniu z japońską mentalnością i kulturą ?

Autor wplata w barwną opowieść filmy Kurosawy, wizytę Jana Pawła II w Nagasak, znaną z serialu powieść „Szogun” i syndrom „Madame Butterfly” i historię Shusaku Endo, jego „Milczenia” i spotkania pisarza z Martinem Scorsese, przez trzydzieści lat myślącym o ekranizacji, którą właśnie zrealizował.

Przekład: Janusz Ochab, Wydawnictwo Agora, Premiera: 24 lutego 2017
Przeczytaj fragment

Makoto Shinkai, Naruki Nagakawa
Ona i jej kot

“Ona i jej kot” to powiązane ze sobą historie osnute wokół losów kotów przygarniętych przez cztery kobiety. To poruszające opowieści o trudach i obowiązkach dorosłego życia, trafiające do czytelnika dzięki swojej prostocie i uniwersalności.

Związki kobiet i ich zwierzęcych przyjaciół pokazany jest z dwóch perspektyw – ludzkiej i kociej, co nadaje nowego wymiaru opowieści o szczególnych relacjach, jakie wytworzyły się między człowiekiem i zwierzęciem. Czytelnik patrzy na życie bohaterów przez pryzmat kocich i ludzkich uczuć, widzi ich codzienne życie, większe i mniejsze problemy na jakie napotykają i to jak dbają o siebie nawzajem i jak pomagają drugiemu, choćby samą obecnością. Nie brak w losach bohaterów trudnych sytuacji, ale autorzy starają się je potraktować subtelnie i z optymizmem.

“Ona i jej kot” to proste historie, które pokazują sytuację kobiet w społeczeństwie, żyjących w stresie spowodowanym przez wymogi społeczne, strachu przed porażką, cierpiących z powodu samotności. Mimo, że nie są to tematy przyjemne, autorom udało się zawrzeć je w ciepłej i optymistycznej opowieści o ludzkiej i zwierzęcej potrzebie miłości i troski oraz o tym, że kot może uratować swojego opiekuna, dając mu pocieszenie w smutku i zgryzotach i stymulując do działania.

Przekład: Dariusz Latoś, Seria: Seria z Żurawiem, Wydawnictwo Bo.wiem, Premiera: 7 kwietnia 2022
Przeczytaj fragment

Genki Kawamura
A gdyby tak ze świata zniknęły koty?

Zwykłe bóle głowy – tyle mu dolegało, a podczas wizyty u lekarza dowiedział się, że przed nim niewiele życia. Trzydziestoletni listonosz, bohater powieści Genkiego Kawamury, o którym tutaj mowa, musi zdecydować, co zrobić z czasem, jaki mu pozostał.

Powieść Genkiego Kawamury jest opowieścią metaforyczną na wiele sposobów. Na pierwszy rzut oka można odnieść wrażenie, że opowiada o konfrontacji ze zbliżającą się śmiercią – to prawda, ale tylko częściowa, ponieważ autor, przedstawiając zmagania młodego człowieka z wiadomością o rychłym końcu jego życia, zaprasza czytelnika do rozważań na temat wpływu różnych rzeczy na to, kim jesteśmy. Stąd właśnie intrygujący tytuł: “A gdyby tak ze świata zniknęły koty?” Właśnie. Co wtedy by się stało? Czy to miałoby jakieś znaczenie dla ludzkości?

Bohatera, zdesperowanego by zachować swoje życie, diabeł, który pojawił się nagle w jego mieszkaniu, wciąga w filozoficzną grę: daj przyzwolenie na to, by ze świata zniknęła jakaś rzecz, a w zamian podaruję ci jeden dzień życia – to, ujmując w skrócie, oferta diabła. Zadanie wydaje się proste i listonosz jest początkowo przekonany, że akurat ten pakt z diabłem ma sens, wyjdzie na zdrowie światu i jemu samemu oczywiście też. Bo przecież na świecie są całe tony rzeczy, które wręcz należałoby z niego usunąć, czyniąc przysługę ludziom i środowisku. Jednak diabeł ma zgoła inne plany. Rozpoczyna się gra.

Czarny humor obecny w tej powieści sprawia, że ujęte w niej przemyślenia na temat spraw ostatecznych wybrzmiewają z jeszcze większą mocą. Karykaturalność sytuacji jest jak upomnienie – zobacz, każdy z nas pewnego dnia, wcześniej lub później, stanie się postacią, która właśnie zorientowała się, że przegapiła życie.

Przekład: Dariusz Latoś, Seria: Seria z Żurawiem, Wydawnictwo Bo.wiem / WUJ, Premiera: 17 lutego 2021
Przeczytaj fragment