Sofia, dziewczyna z kościanego domu

Kolejna po Dziewczynce z atramentu i gwiazd oraz Wyspie na końcu świata mroczna i piękna opowieść pióra młodej brytyjskiej autorki zaprowadzi was tym razem do serca Włoch, na toskańskie wzgórza.

„W ruinach dawnego klasztoru na przedmieściach Sieny pewna dziewczynka zbudziła się ze snu w kaplicy cmentarnej (…). Nad jej głową niczym lśniący baldachim zwisała girlanda ze złoconych paliczków stóp, w popękanych ścianach tkwiły zaś zęby, rozsiane jak gwiazdy na nocnym niebie.

Ale ona się nie bała. Ten budynek ze złotych kości był jej domem, a tego dnia przypadały jej dwunaste urodziny”.

Dla Sofii miał to być dzień wyjątkowy. Mama, która zazwyczaj spędzała godziny na misternym rzeźbieniu ozdób i pudełek z kości (a robiła to jak nikt inny!), obiecała, że tym razem będą świętowali jak należy, całą rodziną. Musi tylko ostatni raz wybrać się do miasta, a potem „koniec z tym”. Kiedy wróci, Sofia dostanie swoje wymarzone przyjęcie i podarunek o wiele cenniejszy – „prawdę”.

Jednak prawda nie miała zostać ujawniona… Tego dnia mama nie wróciła do kościanego domu, a Sofia i jej młodszy brat Ermin trafili do klasztornego sierocińca. Jedynym wyjściem była ucieczka.

Gdzie zaprowadzą dzieci labirynty podziemnych ulic włoskiego miasteczka znaczone śladem z kości i skrzeczeniem ptaków? Kim jest nowo poznany towarzysz ich podróży? Jakie tajemnice kryją wieże Sieny? I czy Sofia zobaczy jeszcze mamę?

Kiran Millwood Hargrave (ur. 1990 w Londynie) – poetka i pisarka. Absolwentka Cambridge i Oxfordu. Debiutowała w 2016 roku Dziewczynką z atramentu i gwiazd, która równocześnie podbiła amerykański rynek jako Córka kartografa. Książka ta przyniosła Kiran także nagrodę największej brytyjskiej sieci księgarń Waterstones Children’s Book Prize za rok 2017 oraz British Book Awards w kategorii literatury dziecięcej. Millwood Hargrave ma już na swoim koncie kolejne książki dla dzieci – wydawaną właśnie w Polsce Wyspę na końcu świata, The Way Past Winter (listopad 2018) oraz A Secret of Birds & Bone (w zapowiedziach wydawniczych) – powieść z gatunku young adult o żonach Draculi The Deathless Girls (wrzesień 2019) oraz osnuty wokół procesów czarownic debiut dla dorosłych czytelników The Mercies (luty 2020).

1
W ruinach dawnego klasztoru na przedmieściach Sieny pewna dziewczynka zbudziła się ze snu w kaplicy cmentarnej.
Dookoła niej leżały szkielety: przez szczeliny między deskami żebrowanych okiennic wpadały do środka wąskie promienie światła, ukazując dziewczynce zbudowane z kości łóżko, na którym spała. U jej stóp leżała blada jak księżyc czaszka, wciąż jeszcze ciepła od ognia płonącego tu zeszłej nocy. A noce były bezchmurne i chłodne. Nad głową dziewczynki niczym lśniący baldachim zwisała girlanda ze złoconych paliczków stóp, w popękanych ścianach tkwiły zaś zęby, rozsiane jak gwiazdy na nocnym niebie.
Ale ona się nie bała. Ten budynek ze złotych kości był jej domem, a tego dnia przypadały jej dwunaste urodziny.
Nikt poza nią się nie obudził. Matka i brat leżeli nieruchomo w łóżkach pod ścianami. W domu było cicho jak w grobowcu. Sofia ani drgnęła na łożu z kości. Uśmiechnęła się. Wkrótce ich kruk, Korvit, zakracze, oznajmiając, że już pora na śniadanie, a Ermin, jej brat, który lubi spać do późna i ciągle chodzi zmęczony, zacznie narzekać, że jest za głośno. Mama wstanie i rozpali ogień, by zagrzać miód lawendowy i mleko. Będą prezenty, a potem może mama zmieni zdanie i pozwoli im iść na Palio…
Ł u p.
Uśmiech zniknął z twarzy Sofii. Siadając na łóżku, uderzyła się w wezgłowie. Wyrosła już z tego łóżka, a mama nie zdążyła go jeszcze powiększyć.
Ł u p.
Sofia wstała, tym razem powoli, rozcierając obolały czubek głowy, po czym obróciła się w stronę zamkniętych drzwi do pracowni mamy.
Ł u p.
Dźwięk rozległ się po raz kolejny, a zaraz po nim nastąpiła seria cichych brzęknięć, leciutkich jak krople deszczu upadające na dach z rzepek. Oczy Sofii przyzwyczaiły się już do ciemności i dziewczynka widziała uchylone delikatnie drzwi i puste łóżko matki.
Sofię zaczęło ogarniać uczucie ciężkości, jak gdyby w ogóle nie spała. Liczyła na to, że ten czas mają już za sobą. Te dni, kiedy mama z trudem stawiała czoło rzeczywistości: każdy dzień był dla niej udręką, jak gdyby wisiała nad mamą gradowa chmura, a do ziemi przygniatał ogrom zmartwień. Zaledwie wczoraj dała im słowo, że teraz już będzie inaczej.
„Skończyłam z tym”, powiedziała minionego wieczoru i pocałowała Sofię w czoło. „Koniec z zarywaniem nocy. Nie będę wychodziła na całe dnie. Jutro to wszystko się skończy, a twoje urodziny będziemy obchodzić jak największe święto”.
Sofia zagryzła zęby. Mama ją okłamała, i to akurat w urodziny. Stąpając boso po podłodze, przeszła obok łóżka Ermina i posłania mamy, kierując się w stronę uchylonych drzwi.
Korvit poruszył się, kiedy go mijała. Spał smacznie w gnieździe umoszczonym wewnątrz czaszki.
– I co? – zakrakał, ale Sofia szybko pogłaskała go po upierzonym łebku i ptak natychmiast zamknął oczy jak czarne paciorki. Kiedy zasnął, dziewczynka mogła niepostrzeżenie dotrzeć do drzwi prowadzących do pracowni mamy. Dalej nie wolno jej było teraz wchodzić.
Również w tym pomieszczeniu okiennice były pozamykane. Lawendowa świeca płonęła w świeczniku zrobionym z knykcia. Fioletowy dym docierał do nozdrzy Sofii. Mama siedziała zgarbiona nad szerokim stołem, a dookoła leżały kremowe opiłki kości. Ciemną skórę kobiety rozjaśniał unoszący się wokół biały pył. Czarne kręcone włosy były zwinięte w kok, który przytrzymywała spinka z paliczka.
To była pierwsza rzecz, którą Sofia samodzielnie wykonała – wzór był prosty, wystarczyło zrobić nieduży zawias z mosiądzu i zamocować go w miejsce stawu, żeby spinka utrzymała niesforne loki matki. Ermin potrafił zrobić ładniejszą spinkę, a w porównaniu z cudami, które wychodziły z rąk mamy, to była zwykła, pospolita błyskotka, ale Sofia traktowała ją jak największy skarb.
Sofia wiedziała, że nie może być zazdrosna o pracę matki, o długie godziny spędzane przez nią w pracowni, o uchylone lub całkowicie zamknięte drzwi. Mama miała powołanie. Talent. D a r. Takie rzeczy są niezwykle cenne i nie wolno ich lekceważyć.
Mama pracowała jako ossuarystka – tworzyła przedmioty z kości. W swoim fachu była najlepsza w całych Włoszech, a może nawet na świecie, chociaż mówiono, że gdzieś w Azji Środkowej mieszka człowiek, który buduje z kości łodzie i wozy.
Nic jednak nie mogło się równać z finezją i misternym wykończeniem charakterystycznymi dla dzieł mamy. Ermin i Sofia patrzyli, jak matka zgrabnie łączy kość udową z obojczykiem, jak gdyby to była koronka, jak zdobi knykcie diamentami, by zrobić z nich mocne zawiasy, albo jak sporządza z kręgów pozłacane zamki, które może otworzyć tylko klucz wykonany z paliczka tego samego szkieletu.
Mama specjalizowała się w relikwiarzach – ozdobnych kościanych szkatułkach, w których przechowywano słynne relikwie z katedry. Wierzono, że szczątki świętych mają moc uzdrawiania chorych. Palec od nogi Świętej Marii Panny, który miał leczyć nieszczęśników opętanych taneczną manią, spoczywał w ażurowym pudełku z kości skokowych. Żuchwa Świętego Piotra, remedium na ból zębów, została obłożona zębami trzonowymi. Najwspanialszym dziełem był jednak relikwiarz, w którym przechowywano paliczek Świętej Katarzyny – podobno uzdrawiał każdego, kto przez chwilę potrzymał go w dłoni. Dla tej relikwii mama stworzyła filigranowe złote pudełeczko z misternym zamkiem z knykci.
Mama robiła też prostsze pojemniki dla nieco uboższych klientów, a także kolczyki, klamki do drzwi, czasami nawet całe pomieszczenia przypominające ich własny kościany dom.
Wszyscy słyszeli o umiejętnościach mamy i je cenili, ale nieliczni znali jej najprawdziwszy talent. Tylko Sofia, Ermin i Korvit mieli świadomość, z czym mają do czynienia, lecz nawet im nie wolno było oglądać całego procesu. Tylko oni wiedzieli, że mama jest czymś więcej niż tylko twórczynią kościanych przedmiotów. Ona potrafiła tchnąć w nie życie. Kiedy coś robiła, efekt jej pracy był nie tylko piękny, on był wręcz błogosławiony. Miał błogosławieństwo osoby, której kości posłużyły do jego wykonania. Można by to nazwać magią, ale mama uważała, że tego typu gadanie to przesądy i jako takie wkładała je między bajki o wróżkach czy czarownicach. Ten rodzaj magii brał się z kości i z ziemi, a ponadto podlegał określonym regułom.
Kiedy więc pewna wdowa przyniosła do pracowni żebro swojego zmarłego męża i poprosiła, by mama zrobiła broszkę, którą kobieta mogłaby nosić wpiętą w ubranie w okolicy serca, żal wdowy miało wkrótce ukoić bicie dwóch serc – wspomnienie żywego człowieka, które od tej pory zawsze jej towarzyszyło. Kiedy szewc przyniósł szkielet swojego ukochanego asystenta, by zrobić zeń stojak na płaszcze, duch zmarłego młodzieńca koił troski rzemieślnika za każdym razem, gdy ten zdejmował okrycie z kołka.
Nawet przed epidemią ospy mama pieczołowicie myła kości przy studni, zanim zabrała się do pracy. Sofia jej przy tym pomagała. Zawsze robiły to o poranku, kiedy świat budził się do życia skąpany w ognistej poświacie. Wschodzące słońce rzucało złoty blask na mamę i na kości, które czyściła.
A potem przyszła epidemia. Ermin zapadł na ospę i przez jakiś czas Sofia bardzo się martwiła, bo mama umierała z rozpaczy. Odwiedził ich lekarz, ale nie dawał im wiele nadziei. Na szczęście dzięki mamie Ermin w ciągu tygodnia odzyskał zdrowie. Któregoś ranka zaprowadziły go do studni i niedługo potem doszedł do siebie. Później jednak mama wolała już sama wybierać, dla kogo będzie pracować – sama była sobie sterem, żeglarzem i okrętem. Sofii i Erminowi zaś nie wolno było dotykać kości.
Gdyby tylko mama pozwoliła Sofii znowu pomagać sobie przy pracy, dziewczynka mogłaby spędzić resztę życia na klasztornym wzgórzu w towarzystwie matki, Ermina i Korvita.
Tak myślała jeszcze przed rokiem.
Przed rokiem odwiedził ich ktoś nieznajomy i wtedy Sofia zrozumiała, że po dniu zawsze nadchodzi noc.
Czasami zdarza się, że zło niczym ogar bezlitośnie przepędza to, co dobre.

2>
Tamtego dnia Sofia szpiegowała.
Razem z Erminem do późna bawili się na wzgórzu koło domu. Odkąd mama przestała przyjmować zlecenia, dni zaczęły przypominać długie, pozbawione formy połacie czasu, ciągnące się jak okiem sięgnąć niczym widok ze szczytu wzgórza. Świadkiem zabaw rodzeństwa były przycupnięte u stóp wzgórza ruiny klasztoru i gaj oliwny po prawej stronie za studnią.
Zagajnik posadzono, kiedy jeszcze mieszkali tu mnisi. Z oliwek robili oliwę, chleb, mydło i wiele innych produktów. Mama nazywała ich nawet zakonem oliwnym.
Poniżej wzgórza płynęła rzeka: była to jedna z podziemnych rzek, które przecinały Sienę niczym plecionka ukrytych szwów. Żadna nie wypływała na powierzchnię. Były tak głęboko, że Sofia nie wierzyłaby, że istnieją, gdyby nie chłodna, krystalicznie czysta woda, której każdego dnia nabierała ze studni.
Odżywiane światłem słońca i wodą podziemnej rzeki, drzewa oliwne rosły bujne, a ich gałęzie ciasno się ze sobą splatały. Patrząc na gaj oliwny, Sofia zastanawiała się, czy wszystkie rzeczy w naturze z czasem zaczynają się zrastać w jedno, jeśli tylko mają taką możliwość.
Ich świat skurczył się teraz do tego zagajnika. Mama była przekonana, że ospa wciąż grasuje na ulicach Sieny, więc zabroniła dzieciom wychodzić poza granice dawnego klasztoru, które wyznaczało stare, poskręcane drzewo. Sofia miała wrażenie, że jej wspomnienia z miasta zaczynają coraz bardziej przypominać senne marzenia – były wyblakłe jak stare ubranie, ale jednocześnie miękkie i przyjemne w dotyku.
Mimo to Sofia i Ermin nie czuli się źle z tym, że nie mogą przebywać w mieście. Kiedy nad ziemią zwisała gęstwina srebrzystych liści, a gałęzie uginały się pod ciężarem czarnych, słono-słodkich oliwek, zagajnik stawał się miejscem nieomal magicznym. Łatwo można było się zgubić w plątaninie poskręcanych gałązek, szczególnie po zmroku. Ale Ermin i Sofia wychowali się tu i znali wszystkie ścieżki jak własną kieszeń. Zawsze potrafili znaleźć drogę na górę, do niedużej studni na zboczu wzgórza.
Zwykle wracali do domu długo po zapadnięciu zmierzchu. Dzięki temu mama mogła pracować w spokoju. Tamtego wieczoru usta szczypały Sofię od zawartej w oliwkach soli. Dziewczynka nagle nabrała ochoty na małe, słodkie truskawki rosnące w nawożonej kośćmi glebie przed domem. Zostawiła więc Ermina, który akurat był zajęty rzucaniem oliwek Korvitowi, i ruszyła w stronę kapliczki.
Wyłoniła się z cienistego gaju i wyszła w granatowy mrok nocy, gdy nagle jej uwagę przykuł jakiś blask. Dziewczynka zobaczyła, że tuż przed nią, przywiązany do słupa przed domem, stoi siwy koń odziany w srebrną uprząż z ozdobnymi piórami – jego sierść lśniła jak księżyc.
Czy to możliwe, żeby mama w końcu zgodziła się przyjąć jakiegoś klienta?
Koń uniósł głowę znad krzaczków truskawek. Choć Sofia wiedziała, że to niemożliwe, zdawało jej się, że zwierzę spogląda na nią gniewnie. Uznała, że nie będzie się z nim wykłócać o truskawki z tego krzaka i tym razem zadowoli się lekko przejrzałymi owocami, które zwykle zbierali na dżem. Ostrożnie obeszła konia, z dala omijając jego mocny zad, po czym po cichu przemknęła się do domu, nie chcąc przeszkadzać mamie i jej gościowi.
W domu było tak chłodno jak w zagajniku. Wydawało się, że księżycowa poświata chroni budynek przed zmianą temperatury niezależnie od tego, czy na zewnątrz było za ciepło czy za zimno. Drzwi do pracowni mamy były uchylone, a ze środka docierało światło świecy. Sofia przycisnęła się do ściany i powoli ruszyła w stronę leżącej na stole misy z czerwonymi owocami.
Nagle ciszę przerwał skrzek. Dziewczynka zamarła. Obawiała się, że Korvit przyleciał za nią i lada moment ją wyda. Po chwili dźwięk rozległ się jeszcze raz. Teraz Sofia miała już pewność, że dochodzi z pracowni mamy.
Odgłos był mniej przyjemny niż krakanie Korvita. Pobrzmiewał w nim jakby metaliczny klangor. To skrzek sroki. Mamę odwiedził pewnie ktoś ze straży przybocznej księżnej, bo tylko strażnicy byli władni rozkazywać tym ptakom, które dniem i nocą krążyły po mieście.
Sofia zacisnęła zęby. Nigdy nie lubiła srok. Miały w oczach coś wyrachowanego i przenikliwego. Prawie jak ludzie. Sprawiały wrażenie wszechwiedzących. Jakby nie można było nic przed nimi ukryć.
Sofia przysunęła się bliżej drzwi, chcąc przyjrzeć się dokładniej gościowi mamy. Może przyniósł obojczyk zmarłej kochanki, z którego trzeba będzie zrobić pochwę na miecz, albo paliczek do przerobienia na klucz? Może mama znów zacznie przyjmować zlecenia od ludzi z miasta?
Nie odrywając się od ściany, Sofia dyskretnie zajrzała do pracowni. Najpierw zobaczyła srokę. Była duża i okryta kapturem ze srebrzystej siatki, takim, jakie zwykle miewają sokoły, dlatego nie zauważyła dziewczynki. Jej szpony były ozdobione jakimś metalem szlachetnym. Siedziała przycupnięta na ramieniu kobiety, a nie strażnika.
Nieznajoma była wysoka. Stała przodem do mamy, więc Sofia nie widziała jej twarzy. Kobieta miała na sobie przepiękny srebrny płaszcz, który lśnił jak lustro wody. Teraz wyciągnęła rękę do sroki, by uspokoić ptaka, który najwyraźniej wyczuł obecność Sofii.
– Cicho bądź, Orsa. – Spod koronkowych mankietów wysunęły się szczupłe, delikatne nadgarstki. Włosy nieznajomej były schowane pod siateczką srebrzystego welonu.
Sroka posłuchała jej i z trzaskiem zamknęła dziób.
– Tak jak wyjaśniałam – odezwała się przyciszonym głosem kobieta. – Proszę potraktować to nie jak propozycję, lecz jak polecenie.
– A jeśli odmówię? – W głosie mamy słychać było napięcie, jakiego Sofia nigdy wcześniej u niej nie wyczuła. To był strach.
– Zapomina pani, z kim rozmawia?
Mama umilkła.
– Chcę pani tylko przypomnieć parę faktów – ciągnęła kobieta. – Być może pani dzieci będą zainteresowane tym, co zrobiła ich matka. Może mieszkańcy Sieny też chętnie by o tym usłyszeli…
– Proszę… – przerwała jej mama. – Nie mogę.
– Ależ właśnie tylko pani może. Zapewniam, że wynagrodzenie będzie sowite.
Rozległo się brzęknięcie i Sofia zobaczyła, że na stół roboczy upada srebrna sakiewka.
– Jutro pani zaczyna.
Nie zwracając najmniejszej uwagi na błagania mamy, nieznajoma poprawiła usadowioną na swoim szczupłym ramieniu srokę i ruszyła do wyjścia.
Sofia cofnęła się gwałtownie i czmychnęła pod stół, chowając się pod płóciennym obrusem. Uklękła na twardej kościanej podłodze i się skuliła. Po chwili zobaczyła buty tajemniczej kobiety. Spod błyszczącej sukni wystawały misternie haftowane pantofelki – na pierwszy rzut oka przypominały koronkę. Za kobietą unosił się świeży, ziołowy zapach, przywodzący na myśl okłady z mięty, które robiła im mama, kiedy pokąsały ich owady.
Sofia siedziała nieruchomo, dopóki nie usłyszała, że mama zamyka drzwi do pracowni tak mocno, że ze zrobionych z żeber krokwi opada pył. Dziewczynka wyczołgała się spod stołu i spojrzała na drzwi ze znajomymi zawiasami i klamką z kości. Przez chwilę chciała wejść do pracowni i zapytać mamę, kim była ta nieznajoma. Chwila jednak szybko minęła.
Sofia wyszła z powrotem na zewnątrz. Zdążyła już zapomnieć o truskawkach. Choć było ciemno, udało jej się jeszcze zobaczyć w blasku księżyca odzianą w srebrne szaty postać na siwym koniu. Nad jej głową unosiła się sroka.