Wieki światła

Ian MacLeod pokazuje wpływ magii na rewolucję industrialną i na proces demokratyzacji systemu władzy. Tylko że MacLeod odrzuca wszystkie ograniczenia konwencji gatunku i sprowadza swoją magię do postaci eteru – kopaliny wydobywanej z ziemi jak kolejny surowiec naturalny.

Wszelkie mechanizmy zmian społeczno-ekonomiczno-politycznych poddane są wpływom wynikającym z posiadania, i nieposiadania tego surowca. System załamuje się, gdy złoża się wyczerpują i na moment znowu podlega prawom Historii, aż do odkrycia nowych źródeł eteru.

Magia powraca i wszystko ponownie zamiera.

Ian R. MacLeod (ur. 1956 Solihull, Wielka Brytania) – brytyjski pisarz science-fiction i fantasy. Zdobywca nagród Hugo, Nebula, Locusa oraz World Fantasy, głównie za krótsze formy. Pierwsza powieść MacLeoda pod tytułem The Great Wheel, opublikowana w 1997 roku, zdobyła Nagrodę Locusa za najlepszy debiut powieściowy. Ian R. MacLeod jest też autorem powieści Wieki światła oraz Dom Burz, których akcja jest umiejscowiona w odpowiedniku dziewiętnastowiecznej Anglii, znajdującej się w alternatywnej rzeczywistości, w której eter – substancja, którą można kontrolować za pomocą umysłu – spowodowała, że angielskie społeczeństwo zostało podzielone na cechy, a rozwój techniczny został zatrzymany.

Cały czas mam ją przed oczyma. W naj­uboż­szych dziel­ni­cach Lon­dynu. Pod nowymi, żela­znymi mostami, po któ­rych mkną tram­waje, a niżej, tam gdzie Tamiza prze­cze­suje pal­cami błoto, płyną promy. Widzę ją tam, gdzie koń­czą się nawet naj­bar­dziej obskurne rudery Easter­lies, któ­rych nie znaj­dzie się na żad­nej mapie. Od nich, roją­cych się od much i smo­czow­szy, latem cuch­ną­cych miej­skimi ście­kami, zimą posza­rza­łych od smogu i lodu, odwra­cają się ple­cami nawet naj­brud­niej­sze fabryki.
Wła­śnie tam, wśród ruder i wysy­pisk, wyobra­żam sobie mojego odmieńca.
Mam ją przed oczyma, odda­la­jąc się uli­cami od mojego ele­ganc­kiego domu w pół­noc­nym śród­mie­ściu. Widzę ją, kiedy się dener­wuję, kiedy nie mogę się sku­pić, kiedy teraź­niej­szość wydaje mi się kru­cha i ulotna. Gdy mijam wyso­kie domy wokół Hyde. Gdy mijam ele­ganc­kie cech­mi­strzy­nie wypro­wa­dza­jące psy, które, na chu­dych nóż­kach, z nie­lot­nymi skrzy­deł­kami, okryte gadzimi łuskami lub omszone tęczo­wym futer­kiem, w ogóle mi nie przy­po­mi­nają psów. Gdy prze­cho­dzę obok ogrom­nych skle­pów na Oxford Road, nie­sa­mo­wi­tych drzew Parku West­min­ster­skiego, wśród któ­rych jak papie­rowe łódki dry­fują dzie­cięce wózki i para­solki, przez Che­ap­side, gdzie ulice zwę­żają się i ciem­nieją, podob­nie jak kur­czy się i ciem­nieje niebo nad nimi, w miarę zapa­da­ją­cego zmroku okry­wa­jąc cie­niem dachy i kominy. Cler­ken­well i Hounds­fleet. Whi­te­cha­pel i Ashing­ton. Tu pach­nie gumą i psami, teraz już brzyd­kimi i pospo­li­tymi. Sły­chać ich szcze­ka­nie. Nie można tego jesz­cze nazwać dziel­nicą ubó­stwa i hańby, choć widać sporą róż­nicę w porów­na­niu z oko­licą, w któ­rej zaczą­łem wędrówkę. W tej czę­ści Easter­lies wciąż jed­nak miesz­kają cech­mi­strzo­wie, a nie bez­ce­chowi par­ta­cze. Mają pracę, którą zawdzię­czają swemu cechowi; mają nale­ży­cie ume­blo­wane domy.
Wresz­cie, gdy Che­ap­side już dawno zmie­niła się w Doxy Street, daleko za pętlą tram­wa­jową na Step­ney, błot­ni­ste ulice zaczy­nają falo­wać, a domy ster­czą wzdłuż nich jak szczer­bate uzę­bie­nie. Tu nie ośmiela się zamiesz­kać żaden cechowy rze­mieśl­nik. Zer­kam na ludzi pośpiesz­nie podą­ża­ją­cych ulicą, w kra­jo­bra­zie wyglą­da­ją­cym, jakby dło­nie olbrzyma ści­snęły go jak har­mo­nię – kobiety oku­tane brud­nymi sza­lami, męż­czyźni owiani piwiar­nia­nym odo­rem, dzieci blade, zwinne i nie­uchwyt­nie groźne. Czy od tego zaczyna się praw­dziwa nędza?
Na moje dłu­gie wędrówki chyba zawsze wybie­ram sobie pochmurne dni, późne popo­łu­dnia, skwarne, mar­twe let­nie wie­czory czy zimowe nie­dziele. A przy­naj­mniej, kiedy tylko oddalę się od jasnego śród­mie­ścia, dzień wła­śnie taki się staje. Kolejne war­stwy lon­dyń­skiego dymu i mroku odda­lają mnie od porząd­nych dziel­nic. Więk­szość cech­mi­strzów zre­zy­gno­wa­łaby już z dal­szej wędrówki, nawet gdyby nagły kaprys kazał im dojść aż tutaj. Patrząc na twa­rze o nie­okre­ślo­nym wieku, zer­ka­jące z ukosa, pod­glą­da­jące mnie przez szcze­liny mię­dzy cegłami, czuję, że powi­nie­nem zacząć się bać. Jed­nakże tu też miesz­kają ludzie; i sam tu żyłem, choć było to w innym Wieku. Idę więc dalej, wzdłuż wyso­kich murów doków Tide­smeet, gdzie nie­gdyś prze­pra­co­wa­łem szczę­śliwe lato. Tupot dzieci uci­cha. Podobne gar­gul­com twa­rze już mnie nie obser­wują. Ktoś odziany tak jak ja – prak­tycz­nie i skrom­nie, w ciemny płaszcz oraz wyso­kie buty, któ­rym nie­straszne błoto – mimo woli bije w oczy bogac­twem, ktoś taki z pew­no­ścią ma pie­nią­dze. Ale prze­cież nie miałby ich przy sobie, prawda? Wyobra­żam sobie, że coś takiego poszep­tują mię­dzy sobą szare jak duchy dzie­ciaki w zauł­kach. I to na pewno jest wielki mistrz cechowy. Kon­se­kwen­cje, jakie spa­dłyby na nich ze strony bez­li­to­snej poli­cji, spra­wiają, że mor­der­stwo i rabu­nek wydają się bez sensu. Nie mam ani laski z ukry­tym ostrzem, ani pałki, żad­nej widocz­nej broni, nawet para­sola od desz­czu, któ­rym grozi zacią­gnięte niebo, ale czy zaczai się na mnie tam dalej, gdzie domy marsz­czą brwi…? Kto wie, jakie tajemne cechowe zaklę­cia mogę mieć w zana­drzu?
Zato­piony w myślach, zagu­biony, choć jed­no­cze­śnie pewien swego, podą­żam cuch­ną­cymi uli­cami nie­na­ga­by­wany przez nikogo. Mógł­bym dostać się na miej­sce ina­czej, omi­ja­jąc pery­fe­rie Easter­lies, jed­nak muszę przy­znać, że mam wobec tej dziel­nicy dług. Na River­side, na wałach, wzdłuż kej cze­kają prze­woź­nicy, cze­kają małe promy, które za dys­kretną, acz nie­małą opłatą zabiorą cię tutaj. Ale ich ładu­nek to na ogół pijani męż­czyźni, któ­rzy o pół­nocy wyta­czają się z klu­bów i domów cecho­wych, by ode­tchnąć cięż­kim od dymu powie­trzem, zapo­mnieć o domach, ocze­ku­ją­cych żonach, a nawet zamtu­zach i domach snów, wybrać inny spo­sób na zakoń­cze­nie dnia. Idą w dół, nad brzeg stę­chłej Tamizy, gdzie cech­mi­strzo­wie w czar­nych pele­ry­nach i cylin­drach tar­gują się i rzu­cają wyzwi­skami, aż w końcu gra­molą się jak wsta­wione nie­to­pe­rze na prze­cie­ka­jące pokłady pro­mów.
Chyba wszyst­kie dziel­nice nędzy spo­wija ta atmos­fera ocze­ki­wa­nia, ale tutaj szcze­gól­nie się to czuje, domy coraz bar­dziej mar­nieją, aż w pew­nym nie­okre­ślo­nym momen­cie, przy­po­mi­na­ją­cym nagły zwrot akcji we śnie, w ogóle prze­stają być domami, stają się nie­chluj­nymi szo­pami z kra­dzio­nej cegły, tek­tury i cementu. Przy­wo­dzą na myśl deko­ra­cje do sztuki teatral­nej, któ­rej praw­dziwy sens, mimo wszystko, na­dal mi umyka. A ich miesz­kańcy, nie­na­le­żący do cechu i zwani przez nas par­ta­czami, znaj­dują się w porów­na­niu ze mną tak głę­boko na dnie studni for­tuny, że aż mnie zaska­kuje, kiedy sły­szę echo ich gło­sów. Mówią wpraw­dzie zdła­wio­nym, ale na­dal angiel­skim. W ten szary, mroczny i senny dzień wzbu­dzam tu nie­skry­wane zain­te­re­so­wa­nie. Naj­dziw­niej­sze, że dzie­ciaki, teraz jesz­cze młod­sze, z łagod­nymi oczyma szcze­nia­ków w bie­le­ją­cych jak kość twa­rzach, pod­bie­gają do mnie i pro­po­nują mi… pie­nią­dze. Naprawdę widzę pie­nią­dze w wycią­gnię­tych wątłych palusz­kach. Mnó­stwo poły­sku­ją­cych pen­só­wek, ćwierćpen­só­wek i fun­tów.
– Pan weź­mie, pro­szę pana. Pens w zamian za pensa…
– Porząd­nie zro­bione, naj­lep­sze czary… – dodaje nieco star­sza wspól­niczka, dziew­czynka o wło­sach tak prze­rze­dzo­nych przez par­chy, że prze­świeca mię­dzy nimi goła skóra. Wyciąga ku mnie w swych gołę­bich łap­kach coś, co wygląda jak garść dia­men­tów. – Wytrzy­mają cały Wiek. Wytrzy­mają do końca życia…
Kiedy wyczu­wają moje waha­nie, zbiera się ich wię­cej; woń zgni­li­zny się wzmaga. Bły­ska­jąc biał­kami, uno­szą na mnie wzrok. Ubrane są w strzępy sta­rych zasłon, plan­dek z barek, wor­ków, a także w posza­rzałe fal­bany ze sta­rych koszul, przy­po­mi­na­jące kłęby brud­nej mor­skiej piany. Groźbę zasadzki, groźbę noża mogę znieść, ale taka pro­sta pro­po­zy­cja… Oczy­wi­ście monety zaraz bledną. Stają się lek­kie, rzad­kie, ziar­ni­ste, gdy tylko wezmę któ­rąś w dłoń, by się jej przyj­rzeć. Dzieci przy­glą­dają się temu bez słowa skargi.
Cie­kawe, kto się jesz­cze łapie na tę sztuczkę. Czy nocni goście są aż tak pijani, a może aż tak zde­spe­ro­wani? Ale i sam ule­gam. Wybie­ram dziecko, które było na tyle bystre, by stwo­rzyć coś bar­dziej war­to­ścio­wego z wyglądu – nie pie­nią­dze i kamie­nie, lecz pomięte świa­dec­twa cechowe, obli­ga­cje i weksle. Chwy­tam papiery, w dotyku przy­po­mi­na­jące zimową mgłę, zgnia­tam je w pię­ści, a w zamian rzu­cam wszyst­kie zna­le­zione w kie­szeni monety. Ruszam dalej, ciska­jąc jesz­cze tro­chę monet za sie­bie.
W tej oko­licy Tamiza w ogóle nie przy­po­mina rzeki, którą znam. Brzeg jest pła­ski, a woda lśni, opły­wa­jąc zde­wa­sto­wane nabrzeże. Jeśli się zasta­no­wić, jest dziw­nie czy­sta, a jed­no­cze­śnie czarna – i z wyglądu twarda – jak pole­ro­wany gagat. Promy, dale­kie drobne kształty na cyno­wym tle wie­czor­nego nieba, nie odwa­żają się zapu­ścić w tutej­sze prądy. Należą do innego świata, razem z lśnią­cymi dzi­wo­ża­rem wzgó­rzami Krańca Świata. Dzie­ciaki już gdzieś znik­nęły. Zbli­żam się teraz do upstrzo­nego śmie­ciami prze­smyku odle­głego od wszyst­kiego oprócz rzeki. Ota­czają mnie inne dźwięki, a mewy kołują i wzno­szą się w dziw­nej ciszy. Tutaj, jak powie­dzia­łaby ni­gdy nie­za­pi­sana histo­ria, zako­twi­czone mię­dzy wysy­pi­skami a odpły­wami ście­ków, ocie­nione kukuł­czym blusz­czem strze­lają w niebo ruiny nie­do­koń­czo­nego mostu kole­jo­wego, który w poprzed­nim Wieku usi­ło­wał prze­do­stać się przez rzekę do Rope­walk Reach. Most wciąż unosi się nad zwa­łami miej­skich śmieci niczym prze­krzy­wiona korona. Urywa się w miej­scu, gdzie dru­gie przę­sło kotwi­czy w rzece, wyma­chu­jąc bel­kami jak tonący owad. Idę w cie­niu żeber mostu, wspi­nam się na beto­nowe pira­midy i pełne cecho­wych zna­ków mosiężne zie­lon­kawe tuleje. Tu wid­nieje tar­cza her­bowa budow­ni­czego, pordze­wiała i obro­śnięta mał­żami, choć wciąż leciutko żarząca się ete­rową wolą spraw­czą. Ręka­wica nurka. Kółko od bloczka. I wszel­kie śmie­cie, jakie nanio­sła rzeka: puszki, zelówki butów, węgo­rze lin i pre­zer­wa­tyw, pstro­kate mozaiki z kafli i rur.
Wcho­dzę w górę po łuku przę­sła, uwa­ża­jąc, by nie zaha­czyć płasz­czem o żadną z kolumn. Pode mną poja­wiają się kłębki mgły led­wie widoczne nad bystrą czarną wodą. Wiją się pomię­dzy fun­da­men­tami, przy­po­mi­nają ręce, nogi, twa­rze. Sam most wygląda, jakby rósł, belki i dźwi­gary wirują wokół mnie. Już tu kie­dyś byłem, wiem co nieco o tym, jak chro­nią się odmieńcy. Choć serce mi wali, a dło­nie się śli­zgają, nie przy­staję; i wkrótce po raz kolejny gra­molę się na pomost ogra­ni­czony jedy­nie wodą, zie­mią i moją roz­pacz­liwą potrzebą.
Nie­mal na moim pozio­mie, bli­sko miej­sca, gdzie balu­strada mostu rap­tow­nie się urywa, do przę­sła przy­cze­piona jest plą­ta­nina mar­twego metalu, szkła i wyrzu­co­nego przez rzekę drewna. Dalej leży cały Lon­dyn: życie, promy, piękne drzewa i ele­ganc­kie budowle. Wspi­nam się na plat­formę i przy­kuc­nięty prze­ci­skam się dru­cianą klatką gale­ryjki, w którą ktoś powty­kał odłamki szkła i por­ce­lany. Żeby ozdo­bić albo żeby gro­zić. Jeśli zwa­żyć, gdzie się zna­la­złem, powie­trze jest tu zadzi­wia­jąco świeże. Pach­nie przede wszyst­kim rdzą.
Odmie­niec, który zwie się Niana, mieszka w cie­niach na końcu tego tunelu i zawsze na mnie czeka w swoim przy­po­mi­na­ją­cym tipi lokum. Wstrząsa się, kiedy pod­cho­dzę, i przy­zywa mnie ręką wycią­gniętą spo­mię­dzy zwo­jów złach­ma­nio­nej sukni ślub­nej.
– Mistrz… – Widzi mnie w świe­tle miski z kra­dzio­nym dzi­wo­bla­skiem. Przy­siada w naj­dal­szym, naj­ciem­niej­szym kącie. – W końcu posta­no­wił pan przyjść…
Jej głos, choć brzmi tylko w mojej gło­wie, jest nijaki, bez­barwny, pozba­wiony into­na­cji.
Prze­dzie­ram się przez war­stwy wil­got­nych kur­tyn, nie­zręcz­nie uświa­da­mia­jąc sobie, jakich cudów two­rze­nia trzeba było doko­nać, by uwić sobie to wci­śnięte mię­dzy umie­ra­jące belki gniazdo. Prze­krzy­wione deski, o które się opie­ram, łapiąc oddech, były pew­nie nie­gdyś paletą pod ładu­nek, przy­tro­czoną do koły­szą­cego się pokładu parowca z Mórz Bore­al­nych. A ściana naprze­ciwko, usiana punk­ci­kami świa­tła wpa­da­ją­cego przez tysiące otwo­rów po nitach, z pew­no­ścią sta­no­wiła część jakiejś wiel­kiej maszyny. Z ete­rycz­nym bla­skiem mie­sza się blade świa­tło dzienne, wpa­da­jące przez zmęt­niałe oko sta­rego ilu­mi­na­tora, poprzez plą­ta­ninę szkla­nych rur, któ­rych zasto­so­wa­nie – prze­cież wciąż led­wie lizną­łem praw­dzi­wych cecho­wych tajem­nic – jest dla mnie cał­kiem nie­wia­dome. Pró­buję wyobra­zić sobie, co się dzieje na wysy­pi­skach, ile­kroć zie­mio­stwory wyrzucą jakiś cenny eks­po­nat, jakie walki toczą kłó­tliwe mewy, ner­wowe smo­czow­szy, pod­ska­ku­jące dzie­ciaki. I wszystko to o zła­many trzo­nek, worek wygo­to­wa­nych kości, urwany kawał żelaza, stare, pogru­cho­tane lampy…
Wzru­szam ramio­nami i uśmie­cham się do Niany, jak zawsze roz­darty mię­dzy zdu­mie­niem, cie­ka­wo­ścią a lito­ścią. Obok niej leży długa podu­cha z wyła­żą­cym wło­siem. Podzwa­niam zasłonką z wiszą­cych na sznur­kach zakrę­tek od bute­lek i sado­wię się na końcu, który wygląda na solid­niej­szy. Sta­lowa pod­łoga zakrzy­wia się, wisząc dzie­sięć metrów nad gładką wodą. Ludzie mojego stanu nie powinni sia­dać w taki spo­sób. Mimo to cie­szę się, że znów tu jestem. Czy czę­sto spo­ty­kam odmień­ców, czy rzadko, zawsze mam to doj­mu­jące uczu­cie, że zaraz odkryje się przede mną jakiś nad­zwy­czajny, dawno zapo­mniany sekret.
Teraz Niana wstaje, stopy ma jak zawsze bose i brudne. Prze­cha­dza się po tej norze, na pół dziecko, na pół sta­ru­cha, nucąc pod nosem i grze­biąc w sta­rych skrzyn­kach po her­ba­cie. Wyj­muje figurę sza­chową, bia­łego gońca wyrzeź­bio­nego z pożół­kłej kości sło­nio­wej, i unosi do ust.
– Niana, co robisz, kiedy nikogo tu nie ma?
Jej chi­chot świ­druje jak pisk owada.
– Ile razy wy, ludzie, musi­cie zadać to pyta­nie?
– Aż dosta­niemy odpo­wiedź.
– A jaką chce pan dostać? Pro­szę powie­dzieć, to ja takiej udzielę.
– To nie­praw­do­po­dobne, że jeste­śmy sobą nawza­jem zafa­scy­no­wani… – mru­czę.
– Co wła­ści­wie nas fascy­nuje, mistrzu? – Bawełna sukni ślub­nej chrzę­ści jak pia­sek, kiedy Niana przy­suwa się do mnie. – Chcę to zro­zu­mieć. Co chciałby pan wie­dzieć? Mogę speł­nić każde pana życze­nie – dodaje kokie­te­ryj­nie. Jej twarz to rzu­cony przez szkło cień twa­rzy. Oczy ma czar­niej­sze niż u ptaka. – To chyba nie jest kło­po­tliwa pro­po­zy­cja?
– I oczy­wi­ście niczego mi nie obie­casz?
– Natu­ral­nie. Obiet­nice są zbyt sta­now­cze. Zna pan zasady.
Wzdy­cham. Chciał­bym, żeby mnie tak nie trak­to­wała, chciał­bym poczuć na skó­rze jej oddech, a nie ową pustkę. Wyczuwa moje spię­cie, może nawet jest tym ura­żona. Wstaje i oddala się ode mnie. Jej roz­warte noz­drza zieją ciem­no­ścią, jak mówią kapłani.
– Masz coś dla mnie?
– Nie­wy­klu­czone, panie. Zależy, co pan jest gotów mi dać.
– Niana, ostat­nio mi mówi­łaś…
– Pro­szę wysi­lić wyobraź­nię, panie. Jest pan czło­wie­kiem boga­tym. Co zwy­kle pan rzuca na szalę?
Trudne pyta­nie. Zapewne potęgę mego cechu. Oraz siłę mej woli, umie­jęt­no­ści ciała i umy­słu, jakie dzięki niej naby­łem. A może cho­dzi jej o coś bar­dziej sub­tel­nego. Wpływy, które muszę mieć, skoro osią­gną­łem taką rangę. Myślę o let­nich ban­kie­tach i zimo­wych zgro­ma­dze­niach wokół sto­łów z pole­ro­wa­nego cedru kamien­nego, w wyło­żo­nych drew­nem salach; dys­kretny szmer gło­sów, brzęk krysz­ta­łów, potężne przy­pływy i odpływy wła­dzy, pie­nię­dzy, gdy czy­jeś zaufa­nie idzie o lep­sze z czy­jąś zdradą.
– Pro­szę, panie. Na pewno to coś, co się u pana naj­bar­dziej rzuca w oczy. Coś, co przy­ciąga do pana ludzi…
– …Chyba nie cho­dzi o moje spoj­rze­nie…
– Więc może pouda­wajmy przez chwilę zwy­kłych ludzi i doko­najmy tej wymiany? – cią­gnie, wcho­dząc mi w słowo. – Mistrzu, niech mi pan da tro­chę pie­nię­dzy.
Powstrzy­muję się od ścią­gnię­cia brwi. Niana jest jak dziecko. Dam jej pie­nią­dze, a ona ude­ko­ruje nimi tę norę, kupi za nie eter i będzie pokpi­wać ze mnie tak jak teraz…
– Pro­szę zapo­mnieć o swo­ich uprze­dze­niach – odpo­wiada, pra­wie nie poru­sza­jąc ustami. – My naprawdę nie jeste­śmy trol­lami. A już na pewno nie potwo­rami.
Wiercę się na poduszce, grze­bię po kie­sze­niach, aby poka­zać jej, że są puste. Wyma­cuję jed­nak coś chłod­nego. Przy­po­mi­nam sobie, wyj­muję, patrzę, jak roz­kwita na mej dłoni lek­kie niby mgła. Tan­det­nie wycza­ro­wany weksel, który dosta­łem od tej bied­nej dziew­czynki. Słowa i pie­czę­cie iskrzą się i bledną.
– Widzi pan?
Wyrywa mi z ręki papier i staje się bez­cie­le­sna jak wiatr, choć powie­trze ani drgnie. Potem odpływa, przy­ty­ka­jąc go do nosa, jakby to rze­czy­wi­ście był kwiat, wcią­ga­jąc powie­trze, jak robił to chyba każdy, wcze­śniej czy póź­niej, pró­bu­jąc spraw­dzić, czy rze­czy­wi­ście ist­nieje zapach bogac­twa, wła­dzy, aro­mat pie­nię­dzy. Zapach, który w isto­cie składa się z potu, dymu, otę­pia­ją­cego alko­holu i niczego wię­cej. Ten sam nie­świeży odór, któ­rym cuchną ubra­nia po balu, choćby w naje­le­gant­szym z domów.
Niana wchła­nia wszystko, co pozo­stało z nik­ną­cej mate­rii doku­mentu. Zaczyna się ściem­niać, popo­łu­dnie nasyca się mro­kiem, Niana też. Cha­rak­te­ry­styczny dzi­wo­blask bijący z mosięż­nej misy z ete­rem wzmaga się w odpo­wie­dzi, Niana zaś płyn­nie prze­suwa się mię­dzy wiszą­cymi pusz­kami, butel­kami i zasło­nami. Oba­wiam się jed­nak, że to wciąż jakiś odgry­wany przede mną żart. Przez nie­skromne roz­dar­cia i dziury w przed­wiecz­nej ślub­nej sukni widzę zie­jącą czarną pustkę. Boję się, że każe mi cze­kać bez końca.
– Wiem, panie, że mię­dzy nami zieje prze­paść, pustka. Ale pro­szę pomy­śleć o swoim dzi­siej­szym spa­ce­rze przez Easter­lies. Nie­ważne, czy pój­dzie się w dobrą, czy złą stronę, do wyma­rzo­nego miej­sca ni­gdy nie jest zbyt daleko. Kto wie, gdzie tak naprawdę koń­czy się ta gra­nica albo gdzie zaczyna? Pan jed­nak zauwa­żył zwy­kłych ludzi. Panu podobni czę­sto świa­do­mie ich igno­rują. Par­ta­cze z Easter­lies. Wie pan, jak otę­piali mogą się stać, mimo że ciało w ogóle im się nie zmie­nia… – Jej chi­chot dźwię­czy mi w czaszce. – Gdyby tylko pan mógł się zoba­czyć, w tej mrocz­nej pele­ry­nie, w ciem­nych butach, z dziu­rami zamiast oczu, obwi­słą szczęką, z noc­nym zapa­chem sta­ro­ści i śmierci, który trzyma się pana nawet teraz…
Przez mętny ilu­mi­na­tor już pra­wie nie wpada świa­tło. Cał­kiem jak­bym tu był sam, jeśli nie liczyć jej szeptu jak szmer morza. Nawet stara suk­nia ślubna zlała się z cie­niami. Niana, obło­czek mgły, zagląda do skrzynki po her­ba­cie. Kiedy wyciąga z niej grze­cho­czące oszczepy ze sta­rych kar­ni­szy, kłęby szmat i wió­rów, sta­ram się zapa­no­wać nad pod­nie­ce­niem, które zawsze ogar­nia mnie w takich momen­tach.
– Gdzieś tu było, na pewno… – mru­czy pro­za­icz­nie.
Bez­wied­nie wzdy­cham. Dziwne, ale w tej chwili chcę stąd uciec, pędzić uli­cami do mego ele­ganc­kiego domu na Lin­den Ave­nue, z powro­tem do roli wiel­kiego mistrza cecho­wego. To uczu­cie pozo­staje stłu­mione, w końcu cał­kiem zanika, gdy Niana pod­pływa ku mnie, lśni, zmie­nia się, jest wszyst­kimi stwo­rze­niami naraz, dzi­wami, które strach sobie wyobra­zić, uśmie­cha się coraz sze­rzej. Lepiej zostać tutaj – cze­kać, aż dokona się wymiana.
– Powiedz, Niano, nie tęskni ci się za…
– Zapa­chem świe­żej trawy na wio­snę, panie. Doty­kiem klej­no­tów z lodu na Boże Naro­dze­nie. Żukami poły­sku­ją­cymi jak bro­sze. Chmu­rami bez końca zmie­nia­ją­cymi ubra­nia. Bie­giem z górki, kiedy zaśmie­wasz się i nie możesz prze­stać. A ja zado­wa­lam się moją miseczką gwiazd. I cie­szę się, że tu przy­cho­dzi­cie – pan i panu podobni, nawet jeśli wasze drobne prośby, wasze życze­nia budzą we mnie litość. Dla­czego wy, cechowi, po wszyst­kim, co musi­cie przejść, chce­cie jesz­cze być nawie­dzani przez trolle, odmień­ców, pół­rze­czy­wi­ste wiedźmy, wam­piry, syreny stare jak Matu­za­lem?
– To nie tak. Ja nie chcę…
– A czego pan chce, mistrzu?
– Wie­dzieć…
– Obda­rzy­łam już pana, kiedy wzię­łam, co pan mi pro­po­no­wał. Zro­bi­łam wszystko, o co pan pro­sił. Teraz pana kolej. Aby wziąć, co mam, musi pan rów­nież coś dać.
Otóż to – typowe, śmie­chu warte targi z odmień­cem. Jestem na pustym moście, ponad bystrą rzeką, a Niana rysuje w powie­trzu sym­bole, któ­rych nie zna żaden cech­mistrz. Roz­le­wają się wokół mnie sre­brem. Zakwi­tają let­nią burzą. Czuję, jak sta­lowa budowla napręża się i rośnie, ruina mostu wraca do życia, któ­rego nie dane jej było zaznać przez upa­dek poprzed­niego Wieku, nabiera kształtu i olbrzy­mieje nad wodą. Całe mia­sto się prze­obraża, wysy­pi­ska śmieci zni­kają. Docho­dzi do tego napa­wa­jący dresz­czem pomruk zbli­ża­ją­cej się maszyny. Łosko­cze nad bel­kami i dźwi­ga­rami, sypiąc dym i iskry.
Niana przy­siada przede mną; głę­bo­kie otwory jej oczu widzę tuż przed twa­rzą. Mruga raz, drugi. Uśmie­cha się.
– Więc pro­szę mi powie­dzieć, mistrzu… – Jej palce wiją się wokół mnie jak dym. – Jak to było, że stał się pan czło­wie­kiem…

1

To było naj­więk­sze roz­cza­ro­wa­nie mojego życia. W doj­rza­łym wieku ośmiu lat, w mroźny, jak zawsze, paź­dzier­ni­kowy pią­tek zabrano mi wszyst­kie marze­nia. Sta­łem potem u stóp scho­dów Miej­skiej Szkoły i patrzy­łem na kole­gów z klasy, wymie­nia­jąch piskliwe szczek­nię­cia ulgi i weso­ło­ści pośród dymu i mgły. Dla nas wszyst­kich był to dzień szcze­gólny, Dzień Próby. Na dowód tego wszy­scy mie­li­śmy na nad­garst­kach Znak, styg­mat, wzdęty krwa­wiący pęcherz jak po przy­pa­le­niu papie­ro­sem.
Parowy cią­gnik zagwiz­dał i poto­czył się, tur­ko­cząc na bruku cięż­kimi kołami. Twarz paro­mi­strza przy­po­mi­nała czarną maskę. Prze­jęte matki prze­py­chały się przez tłum, wykrzy­ku­jąc imiona swo­ich potom­ków. „Widzisz, nie mówi­łam, że nie ma się czego bać?”. Mojej matki jed­nak tu nie było. Cie­szy­łem się, że nie przy­szła, unik­ną­łem cało­wa­nia w czoło, czysz­cze­nia twa­rzy pośli­nio­nym pal­cem, emo­cjo­no­wa­nia się czymś, co prze­cież, jak nam w kółko powta­rzano, było zwy­kłe, nor­malne, powsze­dnie. Inne matki zaraz wdały się w plotki albo pobie­gły z powro­tem do pra­nia, dzieci zaś zbiły się we wro­gie gro­madki, przy­po­mi­na­jąc sobie cechy i patro­nów swo­ich ojców. Wymie­niono spoj­rze­nia, kuk­sańce, pchnięto tego i owego. Wie­dzia­łem, że zaraz sam się w to wmie­szam, więc odwró­ci­łem się i wsze­dłem na hałdę ziemi przed szkołą, skąd miał­bym dobry widok na cmen­tarz i dolinę, gdyby tylko nie prze­sła­niała ich mgła.
Pod­wi­ną­łem lewy rękaw. Była tutaj. Bli­zna, którą miał każdy, kto osią­gał mój wiek, wciąż świeże wspo­mnie­nie bólu. Bli­zna, która zosta­wała na całe życie, sta­no­wiąc nie­zma­zy­walny dowód peł­nego czło­wie­czeń­stwa. Znak Star­szych, jeśli wie­rzyć ojcu Fran­ci­sowi, był naj­wyż­szym boskim bło­go­sła­wień­stwem. Pier­ście­nie zaczer­wie­nio­nej skóry wokół niego wciąż lśniły drob­niut­kimi krysz­tał­kami maszy­no­wego lodu. Oczy­wi­ście ni­gdy się w pełni nie zagoi. I o to cho­dzi. Zawsze pozo­sta­nie leciutko lśniący strup, który można, dla swego rodzaju pocie­sze­nia, macać i badać w ciem­no­ści.
Cie­szy­łem się na przy­jazd trol­lo­wego, mimo że zwia­sto­wał cier­pie­nie. Naj­pierw roze­szły się plotki, że przy­bę­dzie. Póź­niej poja­wili się poli­cjanci – ich listy nazwisk w skó­rza­nych note­sach, tupot bucio­rów w zauł­kach, łomot pałek o drzwi. To… i plotki. Kale­kie dzieci ukrywa-ne w lochach i na stry­chach; sześć­dzie­się­cio­letni lub starsi paste­rze z Brown­he­ath, któ­rzy w jakiś spo­sób unik­nęli tego przez całe życie. Oraz trolle, odmieńcy – tak wielu, że można by spo­dzie­wać się kilku na każ­dym rogu ulicy, a nie tylko na obrze­żach marzeń sen­nych. Te opo­wie­ści poja­wiały się z taką samą regu­lar­no­ścią co pan trol­lowy, ale wtedy jesz­cze tego nie wie­dzia­łem.
Nazy­wał się zwy­czaj­nie, Tatlow, do tego był zale­d­wie zwy­kłym mistrzem Cechu Zbie­ra­czy. Aby zaro­bić w swój dziwny spo­sób na życie, musiał zjeź­dzić całe Brown­he­ath z torbą podróżną i małą maho­niową skrzy­neczką z narzę­dziami, bły­ska­jąc prze­pustką każ­dego wie­czoru w innym zajeź­dzie. Następ­nego ranka budził go tur­kot wozów, prze­su­wał pal­cem po pra­co­wi­cie spi­sa­nej liście spraw na dany dzień, aż w końcu, jak sobie wyobra­ża­łem, zatrzy­my­wał krótki, gruby paluch nad moim nazwi­skiem: Robert Bor­rows…
– Wejdź, chłop­cze. Co się tak gapisz? I zamknij te cho­lerne drzwi…
Posłu­cha­łem, wsze­dłem do gabi­netu dyrek­tora.
– I czemu się tak trzę­siesz? Chyba nie jest zimno?
W kominku trza­skał ogień. Czu­łem jego cie­pło na policzku.
– Nazwi­sko, chłop­cze? Adres…?
Oczy­wi­ście musiał już je znać. Wie­rzy­łem w mądrość cechów.
– No?
– Ro… Robert Bor­rows – wyją­ka­łem. – Bric­ky­ard Row trzy.
– Bor­rows… Bric­ky­ard Row. Przejdź na tę stronę biurka, dobrze?
Zro­bi­łem, co kazał trol­lowy. Zauwa­ży­łem, że spodnie miał wyświe­cone, pognie­cione, wypchane na kola­nach. Jego twarz też była błysz­cząca, pomarsz­czona, zno­szona.
– Kalec­twa? Oso­bliwe zacho­wa­nia? Czy wia­domo ci, byś ty lub kto­kol­wiek z two­jej rodziny był kie­dy­kol­wiek nara­żony na kon­takt z suro­wym ete­rem? Jakieś naro­śle, zna­miona?
Mia­łem na ciele kilka małych kro­pek i pie­przy­ków, o któ­rych chęt­nie bym mu powie­dział, lecz mistrz Tatlow odczy­ty­wał listę z wyświech­ta­nej kartki i już prze­szedł do następ­nego punktu. Otarł nos.
– No, chłop­cze, pod­wiń rękaw.
Moje palce zaczęły zma­gać się nie­zdar­nie z guzi­kiem pra­wego man­kietu, aż powstrzy­mało mnie wes­tchnie­nie trol­lo­wego. Czer­wie­niąc się jak burak, pod­wi­ną­łem lewy rękaw. Nad­gar­stek był chudy i blady jak obdarta z kory gałązka. Mistrz Tatlow odpiął pokrywę zszar­ga­nej skó­rza­nej torby, wycią­gnął mały słoik i zwi­tek waty. Kiedy ją zwil­żał, powie­trze wypeł­nił inten­sywny, ostry zapach.
Zdzi­wi­łem się, kiedy podał mi watkę.
– Potrzyj tym nad­gar­stek.
Sma­ru­jąc rękę, poczu­łem ogar­nia­jący mnie zimny powiew prze­zna­cze­nia. Tego się spo­dzie­wa­łem. Ale nie bolała, nawet skóra się nie zaczer­wie­niła. Uka­zał się jesz­cze biel­szy skra­wek skóry, z błę­kit­nymi żył­kami.
Mistrz Tatlow pozo­stał nie­wzru­szony.
– Wyrzuć to do kosza.
– Czy to…?
Źle mnie zro­zu­miał i uśmiech­nął się sztucz­nie.
– Pew­nie sły­sza­łeś od kole­gów, że Próba boli. Nie wierz w takie rze­czy. To musi przejść każdy. Nawet ja… – Wycią­gnął z tej samej skó­rza­nej torby następny pojem­ni­czek, mniej­szy. Przez chwilę wyda­wał się pusty, ale zaraz wypeł­nił go srebrny blask. Poczu­łem dziwne dźwię­cze­nie w uszach, ucisk za oczami. Teraz sło­iczek już mocno świe­cił cha­rak­te­ry­stycz­nym ete­rycz­nym dzi­wo­świa­tłem, jaskra­wym w pół­mroku, rzu­ca­ją­cym cie­nie w świe­tle. Gdy mistrz Tatlow roz­kła­dał urzą­dze­nie będące skrzy­żo­wa­niem bran­so­lety i koń­skiej uzdy, a potem wsu­nął mi je na rękę, zapa­dła taka cisza, że wyraź­niej niż kie­dy­kol­wiek sły­sza­łem dud­nie­nie ete­ro­wych maszyn Bra­ce­bridge – szum, bum, szum, bum…
Pojem­ni­czek z ete­rem, kie­lich, miał gwint, który łączył się z mosiężną wypustką skó­rza­nej opa­ski na moim prze­gu­bie. Mistrz Tatlow mocno przy­trzy­mał mnie za ramię.
– No, chłop­cze, wiesz, co masz powie­dzieć?
Przez ostat­nie dwa pra­co­kresy nic innego nie ćwi­czy­li­śmy.
– Pan mój Bóg Naj­star­szy w swej Mocy przy­znał mi Bło­go­sła­wień­stwo, za które dzię­kuję Mu całym ser­cem i które czcić będę i uświę­cać swym tru­dem. Uro­czy­ście przy­rze­kam sza­cu­nek dla wszyst­kich cechów, a zwłasz­cza dla wła­snego cechu, cechu mojego ojca, jego ojca i wszyst­kich jego przod­ków. Nie będę mówił złego świa­dec­twa prze­ciwko mistrzom, u któ­rych pobie­ram nauki. Nie będę han­dlo­wał z demo­nami, odmień­cami, skrza­tami ani wiedź­mami. Będę chwa­lił Boga Naj­star­szego i wszyst­kie Jego dzieła. Będę świę­cił Jego imię w każdą nie­dzielę… i… i będę… i przyj­muję to zna­mię jako znak bło­go­sła­wień­stwa pły­ną­cego z nie­skoń­czo­nej Bożej miło­ści oraz jako styg­mat mojej ludz­kiej duszy.
Mistrz Tatlow, wciąż trzy­ma­jąc mnie za ramię, zakrę­cił kie­li­chem.
Przez chwilę nie działo się nic. Ale jego uwaga była tak sku­piona na mnie, że aż zatch­ną­łem się ze zdu­mie­nia. Jakby prze­bi­jał mnie lodo­waty gwóźdź. Pędził ku moim ustom krwa­wym, bole­snym ostrzem, szum, bum… A potem wszystko się uspo­ko­iło i znów sta­łem przed biur­kiem, twa­rzą w twarz z mistrzem Tatlo­wem, który bły­ska­wicz­nie szczęk­nął zaci­skami i zabrał z mojej ręki narzę­dzie tor­tur.
– No widzisz, wcale nie było tak źle, prawda? – mruk­nął. – Teraz jesteś taki sam jak my wszy­scy. Gotów wstą­pić do cechu ojca.
Wysze­dłem ze szkoły i ruszy­łem przez zimną, szybko gęst­nie­jącą jesienną mgłę, zatrzy­mu­jąc się tylko, by zer­k­nąć na spa­ty­no­wany pomnik Joshui Wash­staffe’a, Wiel­kiego Mistrza z Pain­swick, który, tak samo jak we wszyst­kich angiel­skich mia­stach, przed­sta­wiony był w nie­zde­cy­do­wa­nej pozie, w pół gestu. Nie, nie wini­łem go za odkry­cie eteru. Jeśli nie on, zro­biłby to ktoś inny, prawda? – myśla­łem sobie. A jeśli eteru nikt by nie odkrył, to jaki byłby świat? Podobno nawet Fran­cuzi z ogo­nami i kozio­ocy ludzie z Kitaju też mają swoje zaklę­cia i swoje cechy. Mgła wokół mnie zawi­ro­wała, prze­obra­ża­jąc ludzi w duchy, a drzewa i domy w wizje krain, któ­rych ni­gdy nie odwie­dzę. Kiedy dotar­łem na Bric­ky­ard Row, do domu, kop­nia­kiem otwo­rzy­łem kuchenne drzwi i wpa­dłem do środka, robiąc ślady na pod­ło­dze.
– A, jesteś… – Matka pole­ro­wała garnki szmatką nasą­czoną octem. – Zasta­na­wia­łam się, co to za rumor.
Opa­dłem na trój­nożny zydel koło pieca i ścią­gną­łem buty. Nagle poczu­łem złość na nią: że nie przy­szła przed szkołę, żeby mar­twić się o mnie.
– No i…? Pokaż!
Wycią­gną­łem rękę. Póź­niej na pewno będę ją jesz­cze poka­zy­wał ojcu i Beth. Rana, w porów­na­niu z tymi, które mie­wa­łem na kola­nach i łok­ciach była nie­wielka, a jed­nak matka oglą­dała ją dziw­nie długo. Wcze­śniej cały czas mówiła, że to wiele hałasu o nic, a teraz naprawdę była zain­te­re­so­wana. W pół­mroku naszej ciem­nej kuchni eter wciąż się żarzył. Wresz­cie matka wypro­sto­wała się, oparła dło­nie na zim­nej pły­cie pieca i wydała prze­cią­głe, zaska­ku­jące sap­nię­cie, jak wynu­rza­jący się pły­wak.
– Wiesz, to ważny krok. Teraz jesteś jak my wszy­scy.
– Kto my? – pisną­łem.
Matka znów się nade mną pochy­liła. Poło­żyła mi na kola­nach cie­płe, poczer­niałe dło­nie, aż w końcu unio­słem na nią wzrok. Uśmiech­nęła się do mnie tajem­ni­czo.
– Rober­cie, powi­nie­neś być zado­wo­lony, a nie roz­cza­ro­wany. To dowód, że…
– Że co?!
Krzy­cza­łem i byłem bli­ski pła­czu. Nor­mal­nie dostał­bym natych­miast klapsa i sie­dział przez długą godzinę na górze, zasta­na­wia­jąc się nad swoim zacho­wa­niem, ale dziś matka chyba rozu­miała, że to coś poważ­niej­szego i – mimo pozo­rów – nie tak cał­kiem bez­sen­sow­nego.
– Próba to część naszej toż­sa­mo­ści, w Anglii, w Bra­ce­bridge. Poka­zuje, że nada­jesz się na cecho­wego, tak jak twój ojciec. On jest cechowy, ja jestem panią cechową. To poka­zuje, że… – Już powoli odwra­cała ode mnie wzrok. Przy­ćmiony blask ognia za moimi ple­cami ryso­wał w jej tęczów­kach dwie czer­wone iskierki. – Poka­zuje, że… – Cof­nęła się tro­chę i otarła kącik ust wierz­chem dłoni, bo palce miała brudne od śnie­dzi. – Że dora­stasz.
– A te wszyst­kie histo­rie, które mi opo­wia­da­łaś?
– To histo­rie na let­nie wie­czory. Wyj­rzyj przez okno, idzie zima.