Białe zwierzęta są bardzo często głuche

Szaleńczo ironiczne, boleśnie zabawne – o ludziach, uwięzionych we współczesnych systemach, którzy w pewnym momencie decydują się na zaskakującą woltę. A może o nas samych…

Ivana Myšková przedstawia historie ludzi, którzy wydają się do nas bardzo podobni, ale w pewnej chwili robią coś zupełnie nieoczekiwanego.

O ludziach, którzy są uwięzieni w swoim życiu jak… biały jeleń w starej oponie.
O ludziach, którzy stają nago w oknie, nie znoszą świąt, kroją galasy, wyprowadzają żaby na smyczy, budują urządzenia do łapania czasu…
O ludziach, którzy zmagają się z otaczającym ich światem, ale wszystkie nieszczęścia sprowadzają na siebie sami. Swoją bezmyślnością, niedbalstwem, egoizmem, a czasami zbyt wielką gorliwością.

Wszyscy szukają czegoś bardzo ważnego, ale nie potrafią tego znaleźć.

Każde opowiadanie Autorka poprzedza cytatem z klasyka XX-wiecznej literatury, co – jak zauważył jeden z czeskich krytyków – sugeruje, z czyją twórczością czuje powinowactwo. Jej opowiadania otwierają między innymi: Musil, Gombrowicz, Mann czy Bernhardt.

W Czechach pisano, że ten zbiór opowiadań to książka o ludziach czasów, w których zwiększa się spożycie antydepresantów.

Spis treści

Zasłona
Zew galasów
Zapach domu
Zgryźliwiec
Podszewka
Niebezpieczeństwo czyhające na drogach dojazdowych
Kobieta z żabą
Hostel
Suka albo czas na szczerość
Białe zwierzęta są bardzo często głuche
Długa czerwona nić

Kobiety nie lubią może ostateczności w życiu zewnętrznym,
ale wewnętrznie każdą sytuację potrafią wyczerpać do dna,
jeżeli chcą.
Witold Gombrowicz, Bakakaj

Nie chodź po mieszkaniu naga, powiedziała do siebie Sonia i uśmiechnęła się na wspomnienie Jana, który z obawą spoglądał na kwadraty czarnych okien i po dżentelmeńsku nadstawiał jej szlafrok. A kto by tu zaglądał, pytała za każdym razem, i niby dlaczego miałby patrzeć akurat na mnie? Nigdy nie wiesz, ucinał Jan, wciąż wpatrzony w okna naprzeciwko.
Jan czuł się w tym mieszkaniu jak w witrynie sklepu. Zimą, kiedy jesion przed oknami nie miał liści, bardzo go to denerwowało i dbał, żeby do sypialni przechodziła wyłącznie w jego szlafroku lub po ciemku. Musimy kupić zasłony, rolety albo żaluzje, powtarzał za każdym razem po takim rytuale. Sonia śmiała się zawsze, kiedy to mówił. A zimą powtarzał to bardzo często i wiedziała, że będzie to powtarzał do chwili, kiedy na drzewie przed oknami znów wyrosną liście. Później bez obaw będzie się z nią w tym pokoju kochać. Jakby mieli rolety. Jan tak dalece ufał listowiu. Do odległości nie miał zaufania. Sonia miała zaufanie raczej do odległości niż do liści. Od okien naprzeciwko dzieliło ich co najmniej siedemdziesiąt metrów. Komu by się chciało tak wytężać wzrok? A po ich stronie innych okien też nie brak. Dlaczego ktoś miałby patrzeć akurat w ich okna?
Sonia wydawała się sobie atrakcyjna tylko wtedy, gdy patrzyła na siebie zakochanymi oczami Jana albo kiedy chciało jej się pisać. Kiedy całe to marnowanie czasu mijało, a myśli stawały się uporządkowane, zwarte i ustawiały się karnie w szeregu, wówczas wszystko było jasne i wyraźne. Tak, kiedy w końcu udało jej się połapać rozproszone myśli, wydawała się sobie atrakcyjna. Czasami, gdy Jan jeszcze spał albo gdy już wyszedł z mieszkania, podchodziła do okna naga i z ciekawością wyglądała kogoś, kto wpatrywałby się w jej ponętne kształty. Może również dlatego zwlekała z kupnem zasłon, rolet albo żaluzji – możliwe, że podobało jej się życie niczym na wystawie sklepowej; może to ją podniecało, że wraz z Janem była wystawiona na cudze spojrzenia (na podziw i na wstręt) – i prawdę mówiąc, nie zależało jej na żadnej intymności. Niewykluczone, że to były właśnie prawdziwe powody, zastanawia się Sonia, a nie to, że nie mogliśmy się zdecydować, czym zasłonić okna. Najprawdopodobniej sprawiały jej przyjemność te chwile, kiedy Jan był zazdrosny o spojrzenie nieznajomego, który nie istnieje, który jest wymyślony, te chwile, gdy własnym szlafrokiem chronił jej honor i cnotę. Niewątpliwie jej imponował, kiedy tym gestem wyraźnie dawał znać, że jest jego i nie chce się nią, i to w żaden sposób, z nikim dzielić. Widziała w nim ten atawizm, coś, co jej faceci przed nim stopniowo tracili, jakieś męstwo czy rycerskość – odrobinkę tego albo tylko przebłysk.
To zupełnie nieprawdopodobne, myśli Sonia, żeby tam naprzeciwko ktoś czekał, aż pojawię się tu naga. To tylko parę sekund, zanim przejdę z łazienki do sypialni, i na te parę sekund ten ktoś z naprzeciwka czekałby każdego dnia? Sonia próbuje wyobrazić sobie coś takiego. Kogoś, kto czyha na chwilę, kiedy będzie naga szła z łazienki do sypialni. To wyobrażenie ją śmieszy. Tak cierpliwy człowiek byłby jej zupełnym przeciwieństwem. Ona nie umie nawet wpatrywać się w jeden punkt, nie wytrzymuje obserwowania czegoś statycznego dłużej niż parę minut. Potrzebuje ruchu i huku, akcji i działania, żeby miała na co patrzeć. Kiedy patrzy na krajobraz, wodę albo gwiazdy, nie potrafi myśleć o tym, co widzą jej oczy. Zaczyna myśleć o sobie i o tym, że nie patrzy na to, na co patrzy. O krajobrazach myśli, kiedy nie ma ich przed oczami. Muszą zagnieździć się jej w głowie, muszą pomaleńku umościć się w niej jak do snu. Kiedy Sonia patrzy, włącza w sobie kamerę, zaczyna nagrywanie. A gdy nagrywa, skupia się na jak najdokładniejszym zapisie informacji, jest mechanizmem, nie przeżywa. Za to Jan nie robi żadnych nagrań. Nie musi przywoływać rzeczywistości z pamięci, nie musi jej później ożywiać. Kiedy siedzi na szczycie i przygląda się widokom, to przygląda się widokom, kiedy odchyla głowę i patrzy na gwiazdy, to patrzy na gwiazdy. Nie szachruje, tego, co widzi, nie odkłada teraz, żeby starczyło na później.
Niewykluczone, że z okna naprzeciwko każdego wieczoru i każdej nocy obserwuje ją mężczyzna podobny do Jana. Ta myśl ją rozbawia. Wynajmę dla Jana mieszkanie z oknami naprzeciwko i będę się przed nim chować, żeby mnie nie zobaczył nagiej. Będę mu się pokazywać jedynie dokładnie opakowana. Może kupię zasłony i będę je rozsuwać tylko raz dziennie, nieoczekiwanie, na parę chwil, ot tak, zawsze o innej porze, a potem dokładnie je zaciągnę, nie pozwolę na nic. Może nawet będę tu mieszkała z tym nieznajomym mężczyzną, którego mieszkanie zajmie teraz Jan – bo też dokąd miałby pójść? I teraz to on będzie nadstawiał mojemu ciału szlafrok, teraz to on będzie strzegł mojej cnoty przed Janem. No, w sumie tak by mogło być, uśmiecha się Sonia do siebie. Tak też by mogło być.
Jan pakuje plecak i wyjeżdża. Na tydzień. Nie, nie do mieszkania naprzeciwko. Dalej. Za granicę. Pakuje się przez całe przedpołudnie, pogryza ciasto porzeczkowe wpatrzony w okna. Powinniśmy kupić te zasłony, mówi, przed moim wyjazdem. W tym roku liście szybciej opadają. Sonia wzdycha ze zrozumieniem i odprowadza Jana do drzwi. Zasypuje go pocałunkami, pragnąc z całego serca, żeby wrócił z tej podróży za minutę albo żeby za pięć minut zamachał do niej z okna naprzeciwko. Ale nie dzieje się ani jedno, ani drugie, a jej nie pozostaje nic innego, jak powoli przyzwyczajać się do jego nieobecności. Sonia przypomina sobie, jak kiedyś się burzyła, jak protestowała przeciwko wszelkim przyzwyczajeniom, jak się buntowała. Teraz buntuje się już tylko trochę i w milczeniu, stała się bardziej praktyczna i rzeczowa. Co najwyżej wzdryga się, przypominając sobie, że kiedyś wystarczało im jedno wąskie łóżko i jak w każdym kolejnym mieszkaniu znajdowali łóżka coraz szersze, a teraz w tym szerokim łóżku prawie się nie dotykają. Już prawie wcale nie zasypiają objęci. Objęci nie potrafią zasypiać, bo nie muszą cisnąć się na małej powierzchni. Oddaliła ich od siebie potrzeba wygodnego wyspania się.
Czy musimy żyć na małych powierzchniach, żeby się dotykać? – lamentuje Sonia. Jesteśmy dokładnie pośrodku drogi do piekła. Przypomina sobie pary, które sypiają wygodnie na osobnych łóżkach w osobnych sypialniach. Sonia kręci głową z dezaprobatą, a przy tym nie wydaje nawet najmniejszego dźwięku, nie macha ręką w geście irytacji. Patrzy przez okno. Nie myśli o mężczyźnie, którego Jan gdzieś tam wyczuwa, nie myśli o podwórku pełnym komórek i najróżniejszych gratów, nie słucha przenikliwego skrzeku srok. Myśli o tym, że (a wyobraża to sobie jak scenę w sztuce) podniecony mężczyzna rzuca kobietę na łóżko, klęka nad nią, rozdziera jej sukienkę (najlepiej czarną, satynową, z głębokim dekoltem), przez parę sekund patrzy na jej obnażone piersi, po czym rogiem tkaniny zakrywa je i ze słowami: „To już widziałem”, znudzony z niej schodzi. Ile razy Jan widział to ciało i mógł powiedzieć: „To już widziałem”, i odejść? Nigdy tego nie powiedział, ale mógł tak sobie pomyśleć, widział je tak często, że mógłby już nie chcieć go oglądać.
Sonia wstaje z fotela i zrzuca z siebie szlafrok. Muszę szybko się przebrać i wziąć do pracy, bo jak nie, to całą niedzielę spędzę w podłym humorze. Zawsze, kiedy zostanie w szlafroku za długo, dzień robi się krótki, szlafrok utrzymuje ją w półśnie, wciska jej do głowy jałowe myśli, które nie są jej do niczego potrzebne. W szlafroku nie można poradzić sobie z żadną pracą. Gdyby to było możliwe, ludzie już dawno pracowaliby w szlafrokach. To już więcej osób pracuje bez szlafroka, więcej osób pracuje nago.
A ja dziś też mogę pracować naga, stwierdza Sonia. Skoro nie ma tu Jana. I ożywia się. I mogę paradować przed oknami – naga. I na próbę paraduje przed oknami – naga. I mogę również wychylać się przez okno – naga. I rozsuwa na boki dwie doniczki, otwiera okno i rzeczywiście wychyla się przez okno – naga. I mogę też temu komuś tam, z naprzeciwka, skoro nie ma tu Jana, który mi na takie rzeczy nie pozwala, pomachać – naga, i jeszcze do tego posłać mu buziaka – naga. I ożywiona, roześmiana macha w stronę domu naprzeciwko – naga, i nawet nie patrzy, czy ktoś tam jest, i posyła mu przez powietrze buziaka – naga.
Kiedy zamyka okno, kątem oka zauważa cień w oknie naprzeciwko, a kiedy przygląda się dokładniej, dostrzega mężczyznę, jeszcze młodego, całkiem przystojnego, którego tam przecież nigdy nie miało być, a jednak jest. Widzi go, ucieleśnioną zjawę i legendę, zmorę Jana, widzi go, jak klęczy na parapecie obok wiaderka z ciepłą wodą i detergentem, ponieważ akurat myje to swoje nawyglądane okno, i patrzy kompletnie zaskoczony, prawie że przerażony, z rozdziawionymi ustami: Tego jeszcze nie widziałem.
Z walącym sercem Sonia pospiesznie zamyka okno, o mało nie wybijając szyby. Nawet przez ten dźwięk i przez szum w głowie do jej świadomości przebija się z podwórka jakiś głos, jakby krzyk. Przychodzi jej na myśl, że może ją woła, ale przecież nie może na coś takiego zwracać uwagi, więc odwraca się do okna plecami. Jeszcze trochę zdenerwowana, ale już spokojniejsza, idzie do sypialni. Z postanowieniem ubrania się. Zakłada majtki i biustonosz, kolorowe skarpetki, w których chodzi tylko po domu. Powyciąganą zielonkawą koszulkę i stare znoszone spodnie bierze z oparcia krzesła, na które je wczoraj rzuciła. Już w to okno nie spojrzy, postanawia. Never more. Nawet gdybyś błagał.
Otwiera książkę. Ale czuje się tak, jakby nadal stała naga w oknie, wciąż wraca to samo wspomnienie. Osłupiała twarz faceta myjącego okno. Może ten mężczyzna nigdy mnie nie podglądał, może jedynie chciał umyć okno… Jak mogłam tak pomyśleć? Że mnie obserwuje? Że na mnie czyha? Ma własne udane życie i nie musi obcym ludziom kraść intymności przez okna. A kiedy przygląda się swojemu odbiciu w szybie biblioteczki, wydaje się sobie koszmarnie nieatrakcyjna. Nawet w porównaniu z książkami. Zwłaszcza w porównaniu z książkami.
Sonia musi się roześmiać na wspomnienie tej sytuacji. Jak bezwstydnie, jak nieprzyzwoicie, tak, to jest właściwe słowo, jak nieprzyzwoicie wystawiła się na cudze spojrzenie, jak się naga afiszowała. To trzeba z lubością przesylabizować, żeby podkreślić tę wyjątkowość, jak się naga a-fi-szo-wa-ła w oknie i jak on przez swoje okno o mało nie wypadł. Wykluczone, żeby patrzył na coś innego. Patrzył na nią i o mało nie wypadł przez okno. Niewykluczone, że to spojrzenie nie było tak całkiem pełne podziwu, może było jedynie pełne ciekawości, ale co tam. Musi przyznać, że jej to sprawiło frajdę. Zwykle nie stara się być w centrum uwagi. Zawsze, kiedy próbuje tak robić, źle się to kończy. Czasami uda jej się wzbudzić zainteresowanie, mimo że wcale się o to nie stara. Niekiedy jest to przyjemne, nie ma co się oszukiwać, że nie jest. Chociaż, prawdę mówiąc, tych nieprzyjemnych incydentów jest więcej. Oczywiście. Musi przyznać, że kiedy podoba się sobie i uważa, że wygląda pociągająco, to chciałaby (co jest dla niej zupełnie logiczne), żeby ten facet się potknął, jak będzie się za nią oglądał, a inny wpadł na słup, tamten zleciał z roweru (może też z rusztowania, dlaczego nie), jeszcze inny rozbił samochód, żeby dekarz spadł z dachu, a brukarz uderzył się młotkiem w palec. Nieźle. Jakby atrakcyjna równało się przynosząca zgubę. Takie ma perwersyjne myśli. Iść w miasto i sprowadzać nieszczęście. Nie musi to być zaraz zabójcze, nie, aż tyle nie chce, ale z pewnością musi coś spowodować. Bo jeśli niczego nie spowoduje, to tak, jakby jej nie było. A bywają takie przejścia przez miasto. I takie związki. Dla niej to jest absolutnie obrzydliwe. Ludzie, którzy są ze sobą i niczego nie powodują. Nie musi to być zaraz upadek z dachu.
Przypomniał jej się jeden kolega, który nie ma koniuszków palców prawej ręki – jednego paliczka środkowego i dwóch wskazującego. Nie byłoby w tym nic dziwnego. Ale jak je stracił! Sonia zawsze się rozczula, kiedy o tym myśli. Tak, to jest super… Czasami się tym normalnie napawa. Bo on robił prezent dla żony. Spieszył się, żeby zdążyć. Chodziło o podstawkę pod garnek czy o deskę do krojenia. Nie uważał przez chwilę, bo pewnie myślał o tym, jaką jej sprawi radość, i uciął sobie trzy paliczki. Już samo to jest piękne i na całe życie podkreśla sens tych krótszych palców. Mógłby, co prawda, wyrzucać sobie, że zostawił tę pracę na ostatnią chwilę, ale wysiłek, który w nią włożył, był szczery i prawdziwy. Już samo to ma wielkie znaczenie. A kiedy dodamy do tego dzień, w którym się to stało, wtedy magia tego zdarzenia nie ma końca! W święta! Przed wieczerzą wigilijną (tuż przed tym, jak wszyscy mieli zasiąść przy świątecznym stole)! To był dopiero prezent dla żony – uciął sobie dla niej dwa palce!
Jak tylko Sonia skończyła wzruszać się tą historią, ubrała się w domowe ciuchy i postanowiła, że przygotuje sobie pracę na jutro, żeby nie musiała później w pośpiechu „ucinać sobie palców” – nie żeby miała coś przeciwko temu, ale w tym przypadku nie chodziło o prezent dla Jana, lecz jedynie o zwykłą pracę. Ale gdy tylko usiadła i włączyła komputer, jej głowa sama obróciła się w stronę okna – to było jak niedokończona rozmowa.
Okno naprzeciwko nadal było szeroko otwarte, jednak nie dostrzegła w nim żadnego ruchu. Schował się, wie, że będzie go dyskretnie obserwować. Dopiero teraz zauważyła – kątem oka – przewrócone wiaderko na parapecie. Woda z mydłem jeszcze ściekała na zewnątrz i zalewała ścianę, nikt jednak nie próbował jej ratować. Ludzie to mają pomysły – wylewać brudną wodę przez okno. Od razu facet wydał jej się mniej sympatyczny. Ale jednocześnie zaczął ją pociągać jeszcze bardziej. Jan nigdy nie zostawiłby po sobie takiego bajzlu. A poza tym nigdy nie umyłby okien – Sonia uśmiechnęła się ironicznie. Może tamten facet jest tylko roztrzepany… Pobiegł odebrać telefon albo otworzyć drzwi? Przewrócił wiaderko i jeszcze nie wrócił. Może. Przyglądała się oknu naprzeciwko z satysfakcją, że może to robić bezkarnie. Ale jeśli to zauważy, kiedy wróci, to jak ona mu to wytłumaczy? A czy w ogóle ma mu co wyjaśniać? A gdybym ja też zaczęła myć okna, a on myłby swoje, to moglibyśmy do siebie pokrzykiwać jak ludzie myjący okna. Przekrzykiwać się przez podwórze – z okna do okna, jak baby w starych galeriowcach. Teraz już ich prawie nie ma, bab z galeriowców. A może są, tylko nie ma galeriowców. Takie baby nie wymierają. Sonia z uśmiechem wpatruje się w dom naprzeciwko. Mogłyby tu być galerie. Byłoby ładniej. Ale wtedy byłyby baby z galeriowców… To może lepiej, że nie ma galerii i że są drzewa. Na przykład ten jesion przed naszymi oknami, dzięki któremu nie musimy kupować zasłon, albo tamto drzewo przed domem naprzeciwko. A właściwie to co to za drzewo? Sonia zaczęła się przyglądać liściom drzewa rosnącego pod tamtym domem. Są pierzaste, ale nie jest to ani jesion, ani akacja – te by rozpoznała. Co to za drzewo? – pyta Sonia, jakby zwracała się do niewidzialnej mówiącej encyklopedii. Chętnie otworzyłaby widzialną, ale czy ona ma czas, żeby tracić całe popołudnie na szukanie jednego debilnego drzewa? Jan straciłby całe popołudnie na szukanie jednego debilnego drzewa, dla niego byłaby to ekscytująca wyprawa w krainę wiedzy, a tego czasu by nie żałował, ani by myślał żałować. Patrzyła na drzewo z postanowieniem, że zostawi je w spokoju i więcej nie będzie o nim myśleć, i o wiaderku też, i o oknie – w żadnym razie, i ten facet nie będzie już jej więcej obchodził – kiedy zauważyła coś, co uświadomiło jej, że to niemożliwe. Na końcu jednej gałęzi znajdującej się mniej więcej pośrodku rozłożystej korony, choć trzeba zauważyć, że z tego miejsca nie mogła widzieć drzewa w całości, a co za tym idzie, również precyzyjnie określić jego wielkości, znajdowało się coś czerwonego. Odruchowo rzuciła okiem na wiaderko – nadal leżało przewrócone na parapecie, ale nie lała się już z niego woda. Teraz miała całkowitą pewność, że to szmatka do mycia okien. Ta, którą ten mężczyzna parę minut temu mył okno. Jeszcze raz spojrzała na przewrócone wiaderko. Zakręciło się jej w głowie. Wydawało jej się to tak nieprawdopodobne, że to nie mogła być prawda, a jednocześnie to musiała być prawda. Co jest bardziej nieprawdopodobne? Już nieraz marzyła o tym, żeby to, co się może wydarzyć, i to, co się nie może wydarzyć, było dokładnie określone, żeby między jednym a drugim była wyraźna granica. Ale miała wrażenie, że nikt nie chce jej pomysłu wprowadzić w życie, chociaż jest to pomysł po prostu znakomity. Ta granica jest ciągle umowna, co chwilę ktoś ją odsuwa lub przysuwa i nie ma w tym żadnych reguł! Czujemy jednak wyraźnie, co się stać może, co się stać nie może, co się stać mogło, a co z całą pewnością nigdy stać się nie mogło.
Wspomina ten dzień i tego mężczyznę, który ostrożnie przechodził po gzymsie budynku muzeum między jednym oknem a drugim. W czarnej kominiarce, z wypchanym plastikowym workiem. Co widziała? Była to kradzież? W środku dnia? Skoro miała tylu świadków, to nie mogła to być kradzież. Już raczej jakiś performance lub zakład. A może plan filmowy? Bo nie kradzież przecież. A może jednak? A to tu? Wydarzyło się to, czy zmyśliła sobie rozwój wypadków?