Książka “Czechy. Instrukcja obsługi” autorstwa Jiříego Grušy stanowi opowieść o kraju i jego mieszkańcach przedstawioną w postaci zbioru zajmujących esejów. Czeska i morawska historia przeplata się w nich ze współczesnością, narodowe przywary z zaletami, a melancholia z humorem.

Czechy. Instrukcja obsługiW typowych przewodnikach wszystko jest „naj” – najciekawsze, najpopularniejsze, najważniejsze. Atrakcje turystyczne, osobliwości regionów, wydarzenia historyczne. Gdyby spróbować odnaleźć takie „naj” w książce „Czechy. Instrukcja obsługi”, to byłoby bodaj tylko jedno: Jiří Gruša tropi to, co w jego kraju najprawdziwsze – a to nie zawsze oznacza same tylko powody do chluby.

Gruša, jeden z najwybitniejszych czeskich pisarzy XX wieku opowieść o swojej ojczyźnie snuje z lekkością dostępną tylko nielicznym erudytom. Meandruje w zakamarkach historii uwypuklając jej jasne i ciemne strony, sprawnie przemieszcza się ścieżkami dziedzictwa kulturalnego, odmalowuje przed oczami czytelnika czeskie postrzeganie świata, wnika w naturę mieszkańców tego kraju, ujawniając przy tym swoją olbrzymią wiedzę o przeszłości i współczesności.

Jiří Gruša w swoich esejach nie traci z oczu faktu, że kraj, to ludzie, którzy go tworzą. Dlatego, kiedy opowiada czytelnikom chociażby o czeskich Karkonoszach – „krainie, która nie znosi fanatyzmu tłumów”, to czyni to przez pryzmat związanych z nimi twórców trwale zapisanych w historii czeskiej literatury. Zresztą literatura pod różnymi postaciami gości w niemal każdym ze składających się na książkę esejów, podobnie jak nawiązania do najdawniejszych legend i mitów.

literatura pod różnymi postaciami gości w niemal każdym ze składających się na książkę esejów, podobnie jak nawiązania do najdawniejszych legend i mitów

W żadnym stopniu nie kłóci się to na przykład z odkrywaniem czeskości we współczesnych bajkach dla najmłodszych – rozdział „Pszczółki, mrówki i rozbójnicy” poświęcony między innymi mrówce Ferdzie (jest to męska mrówka, rozwiązująca wszystkie swoje problemy pomysłowością i sprytem) czy Rumcajsowi, który „nie walczył o wolność jako jakąś abstrakcję, tylko widział jej pierwotny substrat: reżimu wcale nie trzeba obalać, bo wystarczy, że się kradnie, a reżim sam się rozsypie”, jest niechybnie najzabawniejszym w całej książce, a zarazem stanowi okazję do wskazania cnót i wad narodowych zgrabnie wpisanych w charaktery omawianych postaci. Staje się nawet pretekstem do omówienia działalności współczesnych czeskich zbójników czyli jak najbardziej realnych „tunelarzy” czyhających na niczego nie podejrzewających turystów. Jak działają? O tym także jest mowa w książce.

Przekrój tematów podjętych przez Grušę jest imponujący. Pośród wywodów o mitach założycielskich państwa czeskiego, wielkiej polityce i zagmatwanej historii, znalazło się w książce miejsce chociażby dla licznych ciekawostek lingwistycznych czy wzmianki o ukwieconym pomniku: „do dziś kochankowie przynoszą mu bukiety kwiatów, żeby ich uczucie nie stało się cierpkie”, a mowa o postumencie, z którego spogląda na Pragę Karel Hynek Mácha. Gruša pisze „także o ciemnych stronach przeszłości kraju, o czeskich kompleksach, nacjonalistycznych ekscesach, różnych „trupach w szafie” i wstydliwych zdarzeniach, o których dziś – mimo wolności słowa – mówi się tam z dość zrozumiałych powodów raczej niechętnie” – jak trafnie ujął to tłumacz książki Andrzej S. Jagodziński.

Lektura książki „Czechy. Instrukcja obsługi” daje czytelnikowi poczucie prawdziwego poznania, a nie tylko powierzchownego zapoznania się z turystycznym obliczem kraju. Lekturę tę jak najbardziej można potraktować w charakterze przewodnika i wyruszyć z nim w podróż po czeskiej duszy, nie omijając przy tym zachwycających miejsc o bogatej przeszłości. Agnieszka Kantaruk

Jiří Gruša, Czechy. Instrukcja obsługi, Przekład: Andrzej S. Jagodziński, Wydawnictwo Międzynarodowego Centrum Kultury, Premiera: 24 października 2018
 
 

Czechy. Instrukcja obsługi

 
Wesprzyj nas