Inna Polska? 1918–2018 Alternatywne scenariusze naszej historii

Jak wyglądałaby dziś Polska, gdyby bolszewicy wygrali bitwę pod Warszawą, gdyby we wrześniu 1939 nie napadli na nas Niemcy, gdyby powstańcom warszawskim udało się wyzwolić stolicę przed wkroczeniem Armii Czerwonej albo gdyby polska transformacja załamała się na początku lat 90. ubiegłego wieku?

Czy o losach kraju w ciągu minionego stulecia zadecydował tylko zbieg niezależnych od nas okoliczności? A może najważniejsze są tu fundamentalne, słabe i silne strony Polaków jako narodu i społeczeństwa?

Nigdy się nie dowiemy, jaka byłaby dziś Polska, gdyby jej losy potoczyły się inaczej. Możemy jednak, stosując metodę modelową, stworzyć alternatywne scenariusze historii ostatniego stulecia, obejmujące w spójny sposób problemy ekonomiczne, społeczne i polityczne.

Paradoksalnie może to więcej powiedzieć o dzisiejszej Polsce niż analiza historii rzeczywistej.

Witold M. Orłowski — profesor ekonomii, pisarz, doradca prezydentów i premierów, instytucji międzynarodowych oraz wielkiego biznesu, uważny obserwator zmian zachodzących w ciągu ostatniego ćwierćwiecza w Polsce i na świecie. Badacz, który odważnie sięga po dobrze sobie znane narzędzia modelowe, by próbować odpowiadać na pytania daleko wykraczające poza obszar ekonomii.

„A to Polska właśnie”.
Stanisław Wyspiański, Wesele

Sto lat temu Polska odzyskała niepodległość.

Nie było to stulecie łatwe ani dla Polski, ani dla świata. Odzyskana niepodległość była kilkukrotnie zagrożona, wolność na długie lata zabrana, demokracja kilka razy się załamywała. Przez kraj przetaczały się wojny i potężne kryzysy, nie udało się dogonić rozwiniętego gospodarczo Zachodu.

Czy to oznacza, że było to stulecie stracone? Na pewno nie, choć prosta ocena tego, co się przez ten okres działo, nie jest łatwa. Kiedy dziś patrzymy na Polskę, widzimy wciąż kraj ludzi sfrustrowanych, przekonanych, że ich życie nie jest takie, jak na to zasługują, a ich kraj nie funkcjonuje tak, jak powinien. Dlaczego Polska po stu latach tak wygląda?

Warto poświęcić minionemu stuleciu uwagę wykraczającą poza suche historyczne fakty, patriotyczne slogany i deklaracje polityczne. Czy o losach Polski zadecydował splot całkowicie od nas niezależnych okoliczności? A może istotne znaczenie miały fundamentalne, słabe i silne strony Polaków jako narodu i społeczeństwa?

Nigdy się nie dowiemy, jaka byłaby dziś Polska, gdyby los zdecydował inaczej. Ale możemy, stosując popularną w naukach ekonomicznych metodę modelową, spróbować stworzyć alternatywne scenariusze rozwoju, mocno osadzone w danych, oparte na ocenie polskich atutów i słabości, a także na analizie porównawczej dziejów Polski i innych narodów naszej części Europy (Czytelników zainteresowanych użytymi metodami i modelami rozwojowymi odsyłam do aneksu). Paradoksalnie może to czasem więcej powiedzieć o ostatnim stuleciu niż analiza historii rzeczywistej. Proponuję więc eksperyment myślowy, na który zwykle nie chcą się zgodzić historycy, a który dość łatwo podjąć ekonomiście. Wyobraźmy sobie, jak potoczyłyby się losy naszego kraju i jak wyglądałaby dziś Polska, gdyby bolszewicy wygrali bitwę pod Warszawą, gdyby we wrześniu 1939 nie napadły na nas Niemcy, gdyby udało się wyzwolić stolicę, zanim wkroczyła do niej Armia Czerwona, albo gdyby polska transformacja załamała się na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Punktem wyjścia każdego z tych scenariuszy jest „bilans” – zestawienie polskich atutów i słabości w różnych okresach stulecia; dopiero na takiej solidnej podstawie można poważnie wejść w obszar historii alternatywnej. Dzieje prawdziwe czasem mogą się mieszać z wymyślonymi. Dlatego właśnie, dla wygody Czytelników, wydarzenia z obszaru historii alternatywnej, a także wysymulowane modelowo alternatywne wskaźniki gospodarcze i społeczne zaznaczone są w tekście szarym tłem.

Oczywiście w innych uwarunkowaniach, w innej sytuacji politycznej i społecznej, historia Polski potoczyłaby się inaczej. Ale czy zupełnie inaczej? Czy w żadnym scenariuszu nie znajdziemy odbicia tych samych mocnych i słabych stron Polski i Polaków, które tak dobrze znamy z historii i ze współczesności? Zamiast narzekać na ciężkie losy kraju w XX wieku i domagać się od niedobrego świata rekompensaty za nasze niezawinione krzywdy, zastanówmy się, jak wyglądałaby w różnych scenariuszach Inna Polska.

Tylko – czy inna od tej, którą znamy? Czy naprawdę zupełnie inna?