Książka „Ameryka po nordycku. W poszukiwaniu lepszego życia” opowiada o naszych dwóch wielkich marzeniach: kraju nieograniczonych możliwości i państwie opiekuńczym. Książka została wyróżniona wśród najlepszych tytułów 2016 roku przez najważniejsze amerykańskie dzienniki i czasopisma, m.in.: „New York Post”, „The Seattle Times” i „O, The Oprah Magazine”.


Ameryka po nordycku. W poszukiwaniu lepszego życiaAmerykanie, od dziecka nauczeni rywalizacji i przedsiębiorczości, do późnej dorosłości pozostają zależni od swoich rodziców. Tymczasem uważani za wiecznych pesymistów Finowie przodują w rankingach innowacyjności… I co ma z tym wspólnego nordycka teoria miłości?

Pochodząca z Finlandii dziennikarka przeprowadza się za narzeczonym do Ameryki. Nowa rzeczywistość różni się jednak nie tylko od życia w jej ojczyźnie, ale także od mitu american dream.

Opierając się na własnych doświadczeniach i zebranych statystykach, Anu Partanen porównuje najważniejsze – jej zdaniem – aspekty życia w Finlandii i USA. Rozprawia się przy tym ze stereotypami, poszukując odpowiedzi na pytanie, czy istnieje przepis na stworzenie szczęśliwego społeczeństwa.

***

Niezwykle inspirująca analiza dwóch modeli i strategii rozwoju ponowoczesnych społeczeństw – amerykańskiego i skandynawskiego. Polskiego czytelnika niewątpliwie zainspiruje do postawienia pytania: do jakiej wersji dobrobytu powinni aspirować Polacy? Napisana lekkim językiem, dowcipna i pouczająca – świetna i jako lektura wakacyjna i jako tekst do analizy i dyskusji na zajęciach akademickich.
Jolanta Szymkowska-Bartyzel
Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego

Gdyby Amerykanie naprawdę pojęli, jak źle mamy to urządzone – jak niesprawiedliwa, opaczna jest nasza opieka nad dziećmi, oświata i polityka w zakresie zdrowia publicznego – to wyszlibyśmy na ulice. Anu Partanen rozprawia się z utartymi stereotypami o nordyckich państwach dobrobytu i pokazuje nam wszystkie te możliwości ludzkiego rozwoju, z których nie korzystamy.
Judith Shulevitz, autorka The Sabbath World

Cudowna, napawająca nadzieją książka o tym, jak mogłoby wyglądać amerykańskie społeczeństwo – nie dzięki wdrożeniu nordyckiego »socjalizmu«, ale dzięki przyjęciu wartości, które pozwoliły mieszkańcom krajów nordyckich cieszyć się większą swobodą i równością niż w dzisiejszej Ameryce. Amerykański sen był niegdyś inspiracją dla świata. Anu Partanen pokazuje nam, jak odkryć go ponownie.
Robert B. Reich, wykładowca na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley,
były amerykański sekretarz pracy

W starannie napisanej, wyważonej serii bogatych w przemyślenia esejów Partanen, która dopiero niedawno została obywatelką amerykańską, rozkłada na czynniki pierwsze receptę nordyckiego sukcesu, nad którą może zechce się zastanowić i wykorzystać ją nawet zadowolony z siebie »wyjątkowy« Amerykanin. […] Szczera, dobrze napisana książka, którą warto wziąć sobie do serca zwłaszcza w obecnym toksycznym klimacie politycznym.
„Kirkus Reviews”

Fiński raj kontra amerykański sen

Anu Partanen (ur. 1975) – fińska dziennikarka i pisarka, od 2013 roku obywatelka USA. Przez lata pracowała w redakcji „Helsingin Sanomat”, jednej z najbardziej poczytnych gazet w krajach skandynawskich. Autorka popularnych artykułów w „The New York Times”, „The Atlantic” i „Fortune”. W 2016 roku nakładem wydawnictwa HarperCollins ukazał się jej wysoko oceniany debiut książkowy – „Ameryka po nordycku”.

Anu Partanen
Ameryka po nordycku. W poszukiwaniu lepszego życia
Przekład Aleksandra Czwojdrak
Seria: Mundus
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Premiera: 17 października 2017
 
 

Ameryka po nordycku. W poszukiwaniu lepszego życia


Jeśli można w ogóle mówić o poglądzie podzielanym dziś przez większość ekspertów w dziedzinie edukacji, to będzie to przekonanie, że kluczowe znaczenie dla późniejszych sukcesów dziecka ma pierwszych pięć lat jego życia. Natomiast co do tego, jak najlepiej zabezpieczyć ów fundament pod przyszłe sukcesy, opinie różnią się diametralnie. W USA oświata publiczna – czyli przymusowa, powszechna i darmowa edukacja – rozpoczyna się zwykle w wieku pięciu lat, od zerówki. Odkąd jednak z badań naukowych zaczęło wynikać, że oświata we wczesnym dzieciństwie zapewnia wyraźne korzyści, zwłaszcza dzieciom poszkodowanym przez los, Amerykanie doszli do wniosku, że dzieci trzeba wysłać do szkoły wcześniej. Jedną z najgoręcej roztrząsanych propozycji prezydenta Obamy było objęcie publicznym finansowaniem przedszkola dla wszystkich czterolatków. W 2014 roku nowo wybrany burmistrz Nowego Jorku Bill de Blasio zaoferował właśnie takie rozwiązanie dzieciom w swoim mieście.

Mieszkańcy krajów nordyckich również uważają pierwsze lata życia dziecka za kluczowe dla jego późniejszych sukcesów. W Danii i Szwecji zasadniczo wszystkie dzieci od trzeciego do piątego roku życia chodzą do przedszkoli finansowanych z publicznych środków, inne państwa nordyckie depczą im po piętach. W Finlandii trzy czwarte wszystkich dzieci w tym wieku chodzi do przedszkoli finansowanych z pieniędzy publicznych. Jednakże w krajach nordyckich różnica pomiędzy przedszkolem a szkołą jest bardzo wyraźna. Właściwa nauka zaczyna się nie wcześniej niż w szóstym bądź siódmym roku życia dziecka. W Finlandii większość dzieci rozpoczynała naukę od nieobowiązkowej rocznej zerówki w wieku sześciu lat, od 2015 roku zerówka stała się obowiązkowa. Lecz prawdziwa szkoła zaczyna się późno jak na amerykańskie standardy – dopiero po skończeniu przez dziecko siódmego roku życia. Gdyby zapytać Finów, powiedzą, że ich przedszkola to nie żadne szkoły i że nie mogą nimi być. W zasadzie dopiero parę lat temu fiński system opieki dziennej nad dziećmi przestał podlegać Ministerstwu Spraw Społecznych i Zdrowia, a przeszedł pod Ministerstwo Oświaty.

Dlaczego więc nordyccy rodzice wydają się tak niedbali, jeśli chodzi o zapewnienie ich pociechom przewagi już na starcie? Odpowiedź jest banalnie prosta: dzieciństwo powinno pozostać dzieciństwem. Fińskie żłobki i przedszkola nie mają żadnych określonych programów, jeśli chodzi o naukę alfabetu, liczb czy słówek. Szanują za to zainteresowania każdego dziecka i kładą fundament pod przyszłą samodzielność w nauce, dbając o rozwój jego umiejętności społecznych i ciekawości świata. Postępuje się z grubsza według znanego fińskiego przysłowia: „Zadaniem dziecka jest zabawa”. Typowy program dzienny w fińskim przedszkolu obejmuje nie tylko przerwę, ale i kilka godzin zabaw na świeżym powietrzu przez cały dzień, niezależnie od pogody, a do tego ciszę, gry i zabawy, drzemkę i prace ręczne. Chodzi się na wycieczki do lasu, do ośrodków sportowych, teatrów i ogrodów zoologicznych, do zajęć zalicza się pływanie i pieczenie ciast. Mieszkańcy krajów nordyckich mocno wierzą w zalety świeżego powietrza i ruchu, zaczynają więc od wystawiania niemowląt w wózkach na dwór, nawet zimą – oczywiście otulając je ciepło. Duńczycy i Norwegowie mają ośrodki zwane „leśnymi przedszkolami”, w których dzieci spędzają praktycznie całe dnie na łonie przyrody – nawet w miastach takich jak Kopenhaga bus zabiera dzieci rano i odwozi je po południu. W innych ośrodkach nawet trzylatki bywają zabierane na przyjemne, długie wyprawy. (….)

[. . .]

W pewną słoneczną sobotę pod koniec kwietnia zrobiło się w Nowym Jorku nadzwyczaj ciepło, postanowiliśmy więc z Trevorem wybrać się do parku, by po mroźnej zimie rozkoszować się przedsmakiem lata. Przed wyjściem usiadłam na chwilę i zaczęłam przeglądać świeżą pocztę. Z Finlandii przyszła koperta wyglądająca na urzędowe pismo. Zapewne powinno było mnie to zaniepokoić, ale nie zaniepokoiło.
Mijał już czwarty miesiąc, odkąd zamieszkałam w Stanach Zjednoczonych. Nie byliśmy jeszcze z Trevorem zaręczeni, nie mogłam więc wiedzieć, że pewnego dnia otrzymam prawo stałego pobytu w USA. Nadal płaciłam podatki w Finlandii, wciąż figurowałam w fińskim systemie ubezpieczeń zdrowotnych. Na dodatek wykupiłam po rozsądnej cenie fińską polisę turystyczną, która miała mnie zabezpieczać na wypadek nagłych kłopotów w Stanach. Sprawy zdawały się układać dobrze.
Gdy jednak otworzyłam kopertę z Finlandii, wszystko się zmieniło. Jedna z fińskich agencji rządowych informowała mnie, że ponieważ mieszkam w tej chwili poza Finlandią, moje prawa jako obywatelki fińskiej zostają zawieszone. Nie mogłam oderwać wzroku od listu, ściskało mnie w żołądku. Moje nowe życie w Ameryce i tak przejmowało mnie niepokojem, dotąd jednak przyczyny tych obaw pozostawały mgliste nawet dla mnie. Teraz powód do zmartwienia stał się całkiem jasny. Odcięto mi dostęp do fińskiego państwowego systemu ochrony zdrowia, unieważniono też dodatkowe ubezpieczenie podróżne. Zostałam praktycznie bez ubezpieczenia zdrowotnego.
„Spokojnie” – mówili mi Amerykanie, kiedy napomykałam o braku ubezpieczenia medycznego. Niektórzy uspokajali, że sami od lat żyją bez niego – jedni dlatego, że ich nie stać, inni po prostu uważają je za zbędne. „Idź do najbliższej darmowej przychodni(1) i tyle” – radzili. „Tam się już tobą zajmą”.
Nie muszę dodawać, że sprawa nie do końca tak się przedstawiała. Jeśli nie masz w USA ubezpieczenia zdrowotnego, powinieneś sam płacić za wszelkie usługi medyczne: za lekarzy, karetki, szpitale, leki, badania. Przychodnie charytatywne bywają pomocne, ale nie zastąpią ubezpieczenia. Wskutek tego w praktyce nieubezpieczeni Amerykanie zwykle rezygnują z bardzo ważnych wizyt w przychodni, na przykład z badań przesiewowych mających wykryć takie choroby jak rak piersi czy prostaty(2). Gdy chorują, też zwlekają z wizytą u lekarza, chyba że ból staje się nie do zniesienia, lecz wówczas choroba może być w stadium tak zaawansowanym, że sprawa robi się poważna i konieczne staje się leczenie bardziej inwazyjne i kosztowniejsze. Na pewno nie chciałam znaleźć się w takiej sytuacji.
Zaczęły mnie trawić głębokie obawy, że zadłużę się po uszy, jeśli pójdę do lekarza, nie mając ubezpieczenia. Podczas porannej prasówki przy kuchennym stole w moim brooklyńskim mieszkaniu nieraz czytywałam historie takie jak reportaż o młodej kobiecie mniej więcej w moim wieku, która nieoczekiwanie nabawiła się niestrawności i wylądowała na kilka dni w szpitalu, po czym wręczono jej rachunek opiewający na ponad 17 tysięcy dolarów. Słyszałam też opowieści o ludziach, którzy woleli dać sobie wyrwać bolący ząb, niż go leczyć, z tej prostej przyczyny, że ekstrakcja była tańsza. Miliony nieubezpieczonych mieszkańców USA nie zażywają przepisanych medykamentów albo zażywają tylko część zaleconej dawki, a nieraz kurują się resztkami leków otrzymanymi od znajomych, wszystko po to, by zaoszczędzić pieniądze.
Mimo to wielu Amerykanów – w tym polityków, którzy powinni przecież orientować się w tej sprawie – poprawia sobie humor powtarzaniem mantry o tym, że żaden Amerykanin nie umrze przez brak ubezpieczenia zdrowotnego. Jak się jednak okazuje, wcale nie jest to prawda. Czytałam wyniki badań, według których ofiary wypadków samochodowych nieposiadające ubezpieczenia medycznego otrzymywały gorszą opiekę, a prawdopodobieństwo zgonu wskutek odniesionych ran było w ich przypadku wyższe niż u ofiar, które były ubezpieczone, i to nawet jeśli zabierano je na oddział ratunkowy. W innych badaniach oszacowano, że dla nieubezpieczonych dorosłych w Stanach Zjednoczonych ryzyko śmierci jest wyższe od 25 do nawet 40 procent w porównaniu z dorosłymi mającymi ubezpieczenie, i to już po uwzględnieniu takich czynników jak wiek, palenie papierosów czy otyłość.
Poza tym nasuwało się pytanie, ilu Amerykanów regularnie naraża się na śmierć, wiedząc, że skorzystanie z leczenia prawdopodobnie zrujnowałoby ich finansowo. Owszem, oddziały ratunkowe w amerykańskich szpitalach mają obowiązek zająć się każdym pacjentem z ostrym bólem bądź w stanie wymagającym pilnej interwencji medycznej, jednak na pewno nikt ich nie zmusza do robienia tego za darmo, nie wymaga się też od nich opieki nad pacjentami cierpiącymi na potencjalnie groźne schorzenia przewlekłe, jak choćby cukrzyca, które również bywają śmiertelne. Osławione rachunki za pobyt na oddziale ratunkowym, wystawiane przez szpitale nieubezpieczonym pacjentom, a opiewające na tysiące dolarów za założenie ledwie paru szwów, mogą skłaniać do pozostania w domu i zdania się na los, nawet jeśli ryzyko jest duże. Zdarza się poza tym, że szpitale żądają od pacjentów zapłaty z góry, wydając ich na pastwę firm windykacyjnych już na etapie poczekalni. A jeśli pacjent nie zapłaci rachunku, mogą pozwać go do sądu i zająć do jednej czwartej dochodu po opodatkowaniu.
Dowiedziałam się zresztą, że rachunki za usługi medyczne są najczęstszą przyczyną bankructw osobistych w Stanach Zjednoczonych, czyli corocznie setki tysięcy mieszkańców USA tracą majątek i zdolność kredytową przez brak należytego – bądź zgoła jakiegokolwiek – ubezpieczenia zdrowotnego. Z powodu astronomicznych rachunków za usługi medyczne nieubezpieczony Amerykanin jest zmuszony błagać szpitale o wyrozumiałość, a do znajomych i krewnych zwracać się z krępującą prośbą o pomoc finansową. Wielu wpędza w długi nawet członków własnej rodziny.
Siedziałam w swoim mieszkaniu na Brooklynie i dostawałam gęsiej skórki na myśl o tym, co też sobie pomyślą rodzice mojego nowego amerykańskiego chłopaka, jeśli nagle zajdzie konieczność operacji chirurgicznej, a ja, nie mając ubezpieczenia, będę na gwałt potrzebowała 50 tysięcy dolarów na opłacenie rachunku.

Przypisy:

(1) Ang. free clinic – poradnia, gdzie pomocy udziela się za darmo bądź za niedużą opłatą, przeznaczona dla osób uboższych, których nie stać na wykupienie ubezpieczenia medycznego bądź których ubezpieczenie obejmuje tylko wąski zakres usług medycznych, na przykład w przypadku katastrof (przyp. tłum.).

(2) Paradoksalnie część z nich mimochodem oszczędzi sobie zbędnej, nieraz inwazyjnej ingerencji medycznej – coraz doskonalsze techniki badań przesiewowych pozwalają wykryć zmiany bardzo niewielkie, jednak nie dają pewności co do dalszego rozwoju nowotworu. Część zmian nowotworowych zanika samoistnie, inne nie są agresywne bądź powiększają się bardzo powoli. Na przykład występowanie raka prostaty wzrasta w kolejnych grupach wiekowych (osiągając w grupie mężczyzn 70–79 lat aż 82%), często jednak nie rozwija się on na tyle szybko, by stanowić zagrożenie dla życia. Por. W.A. Sakr, D.J. Grignon, G.P. Hass et al., Age and Racial Distribution of Prostatic Intraepithelial Neoplasia, „European Urology” 30 (1996), s. 138–144; W.J. Mooi, D.S. Peeper, Oncogene-induced Cell Senescence – Hal­ting on the Road to Cancer, „New England Journal of Medicine” 355 (2006), s. 1037–1046;
J. Folkman, R. Kalluri, Cancer without Disease, „Nature” 427 (2004), s. 787; M. Serrano, Cancer Regression by Senescence, „New England Journal of Medicine” 10 V 2007, s. 1996–1997 (przyp. tłum.).

 
Wesprzyj nas