Styl zakopiański

Album „Styl zakopiański” opracowany przez Teresę Jabłońską ukazuje w jaki sposób kształtowała się tytułowa idea Stanisława Witkiewicza. Na kartach książki znalazły się, prócz tekstu, liczne zdjęcia archiwalne, rysunki i projekty.

Stanisław Witkiewicz zapadł na gruźlicę i w ramach kuracji udał się do Zakopanego. Zdarzyło się to w 1886 roku za namową lekarza Tytusa Chałubińskiego, który zasłynął nie tylko jako medyk, ale też jako popularyzator i piewca zakopiańskich uroków. Witkiewicz był owego roku trzydziestopięcioletnim krytykiem sztuki, z wykształceniem i dorobkiem malarskim. Mieszkał w Warszawie i gdyby nie choroba, to być może nie trafiłby prędko, lub wcale, do Zakopanego. W każdym razie raczej nie miał powodów by przypuszczać, że to właśnie tam stworzy dzieło życia: zdefiniuje i rozwinie styl zakopiański.

Gdyby nie ta podróż i wszelkie jej następstwa to historia zakopiańskiej architektury potoczyłaby się inaczej. Zakopane na przełomie XIX i XX wieku wyglądałoby, z największym prawdopodobieństwem, tak jak setki innych górskich wiosek i miasteczek opanowanych przez styl szwajcarski, zaprojektowany przez XIX wiecznych niemieckich architektów i kopiowany w większości miejscowości uzdrowiskowych Europy. Zresztą w 1886 roku, gdy Witkiewicz przybył do Zakopanego, ów styl zdążył się już w mieście pojawić, podobnie jak w Szczawnicy i Krynicy.

Witkiewicz, którego zafascynowało budownictwo i rzemiosło Podhala, był zdania, że ta obca, popularna koncepcja architektoniczna nie pasuje do Zakopanego. Postanowił sformułować teorię stylu zakopiańskiego i tak uczynił. Przy współudziale przedstawicieli polskiej elity intelektualnej, ściągającej wówczas gromadnie w góry i z pomocą najlepszych lokalnych cieśli tworzył, wznosił i promował charakterystyczne drewniane wille i obiekty sakralne. W obrębie jego zainteresowań znalazło się też rzemiosło artystyczne.

Witkiewicz postanowił sformułować teorię stylu zakopiańskiego i tak uczynił

Zamysłem twórcy i jego kontynuatorów było wyniesienie stylu zakopiańskiego do rangi powszechnego stylu polskiego, co w latach zaistnienia tej idei miało istotny wydźwięk patriotyczny: Polska znajdowała się wszak pod zaborami. Jednak ów zamysł nie doszedł do skutku. Styl zakopiański rozwinął się i przetrwał jedynie na Podhalu i do dziś można go tam podziwiać. Liczba obiektów projektu Witkiewicza nie jest wielka, lecz wśród nich znajdują się właśnie te, które na przestrzeni lat stały się powszechnie rozpoznawalnymi symbolami Zakopanego, a nawet i Polski w świecie jak Kaplica pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa na Jaszczurówce czy Dom Pod Jedlami.

O koncepcjach Witkiewicza, działaniach podjętych przez artystę i jego współpracowników, a także o przetrwałej do dziś spuściźnie opowiada album „Styl zakopiański”. Opracowała go znawczyni tematu Teresa Jabłońska, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Na kartach książki znalazły się, prócz tekstu, liczne zdjęcia archiwalne, rysunki i projekty, które pozwalają uzmysłowić sobie jak kształtowała się idea stylu zakopiańskiego, a także poznać Zakopane na przełomie XIX i XX wieku.

Agnieszka Kantaruk