Walet pikowy

Niezrównany detektyw Erast Fandorin w starciu z bezczelnym i sprytnym oszustem.

Przenosimy się do roku 1886. W Sankt Petersburgu i Moskwie grasuje pomysłowy złodziej, mistrz przekrętów i kamuflażu nazywający siebie Waletem Pikowym. Pragnąc nie tylko bogactw, ale i sławy, poczyna sobie coraz zuchwalej, drwiąc nawet z wysokich urzędników państwowych.

Gdy ośmiela się zadrzeć z samym generałem-gubernatorem Moskwy, Władimirem Andriejewiczem Dołgorukim, do akcji wkracza Erast Fandorin. Detektyw – wspierany przez oddanego mu pomocnika, prostodusznego Anisija Tulipanowa – wpada na trop nieuchwytnego oszusta.

Kto zwycięży w tym pojedynku dwóch tęgich umysłów?

Boris Akunin (właśc. Grigorij Czchartiszwili, ur. 1956) – pisarz rosyjski gruzińskiego pochodzenia, tłumacz z języka japońskiego, autor znanych cykli powieściowych. Jego książki wypełniają lukę między wielką literaturą rosyjską a prozą popularną. W 2000 r. nominowany był do nagrody Bookera i ogłoszono go rosyjskim pisarzem roku. Walet Pikowy to piąty tom cieszącej się wielką popularnością serii Przygody Erasta Fandorina.

Boris Akunin
Walet pikowy
Przekład: Ewa Rojewska-Olejarczuk
Wydawnictwo Świat Książki
Premiera: 21 stycznia 2015

Walet Pikowy rzuca wyzwanie

Na całym bożym świecie nie było człowieka bardziej nieszczęsnego niż Anisij Tulipanow. No, może gdzieś w Czarnej Afryce czy innej Patagonii, ale bliżej – co to, to nie.
No bo powiedzcie sami. Po pierwsze imię – Anisij. Widział kto kiedy, żeby jakiś szlachetnie urodzony, kamerjunkier czy chociażby naczelnik biura, otrzymał na chrzcie imię Anisij? Toż to od razu zalatuje drobnym gryzipiórkiem z wiechciami w butach.
A nazwisko?! Toż to pusty śmiech! Anisij odziedziczył je po pradziadzie, wiejskim diaczku. Kiedy protoplasta pobierał nauki w seminarium, ojciec rektor postanowił zmienić nieprzystojnie brzmiące nazwiska przyszłych duchownych na ładniejsze. Dla uproszczenia i wygody jednego roku nadawał seminarzystom nazwiska od świąt cerkiewnych, następnego od owoców, a pradziadowi trafił się rok kwiatowy: tak pojawili się Hiacyntow, Jasminow, Chabrow. Praszczur seminarium nie ukończył, ale potomków uszczęśliwił nazwiskiem. Dobrze jeszcze, że go nazwano Tulipanow, a nie na przykład Dmuchawcew.
Co tam zresztą nazwisko! A wygląd? Weźmy choćby uszy: sterczą na boki jak uchwyty przy nocniku. Przyciśnie je człek kaszkietem – a te nic, tylko raz po raz krnąbrnie wyskakują i sterczą, jakby podpierały czapkę. Takie są sztywne, chrząstkowate.
Dawniej Anisij zwykł długo przeglądać się w lustrze. I tak się obróci, i owak, sczesze specjalnie zapuszczone włosy na boki, żeby przykryć odstające uszy – jakby lepiej, w każdym razie na jakiś czas. Ale kiedy na całej fizjonomii powyskakiwały mu pryszcze (a ciągnie się to już trzeci rok), Tulipanow wyniósł lustro na strych, bo nie mógł ścierpieć widoku swojej ohydnej gęby.
Wstawał Anisij do pracy skoro świt, a zimową porą można by rzec, że jeszcze w nocy, bo droga była daleka. Domek, odziedziczony po ojczulku diakonie, stał na samym skraju terenów monasteru Pokrowskiego, tuż przy rogatce Spasskiej. Ulicą Pustą, przez Tagankę, obok cieszącej się złą sławą Chitrowki, szedł Anisij na służbę do Dyrekcji Żandarmerii szybkim krokiem bitą godzinę. A jeżeli, tak jak dziś, ściśnie mróz i na drodze zrobi się gołoledź, to już prawdziwe nieszczęście – w zdartych kamaszach i podszytym wiatrem szynelu czuł się jak ostatni nędzarz. Szczękając zębami, wspominał i lepsze czasy, i beztroskie młodzieńcze lata, i zmarłą mateńkę, niech jej ziemia lekką będzie.
W ubiegłym roku, kiedy Anisij został tajnym agentem, żyło mu się dużo lepiej. Pensja – osiemnaście rubli srebrem, plus dodatek za nadgodziny, za nocną służbę, a niekiedy dorzucali i za rozjazdy. Czasem uskładało się miesięcznie do trzydziestu pięciu rubli. Ale nie utrzymał się pechowiec Tulipanow na dobrej, dochodowej posadzie. Sam podpułkownik Świerczyński uznał, że Anisij jest beznadziejnym agentem i w ogóle łajzą. Najpierw naraził się tym, że opuścił punkt obserwacyjny (a jak miał go nie opuścić i nie podskoczyć do domu, skoro siostra Sońka od rana nienakarmiona?). A potem wyszło jeszcze gorzej: Anisij nie ujął niebezpiecznej rewolucjonistki. Podczas akcji zajmowania konspiracyjnego lokalu stał na tylnym podwórzu, przy kuchennym wyjsciu. Na wszelki wypadek, dla zabezpieczenia. Z uwagi na młody wiek nie dopuszczono Tulipanowa do samej operacji aresztowania. I trzebaż trafu, że agenci, starzy wyjadacze, mistrzowie w swoim fachu, przegapili jedną studentkę. Anisij patrzy – biegnie wprost na niego panienka w binoklach, a buzię ma przerażoną, pełną rozpaczy. Krzyknął: „Stój!”, lecz pochwycić jej nie miał serca – panienka miała takie szczuplutkie rączki. I stał jak słup, i patrzył w ślad za nią. Nawet nie dmuchnął w gwizdek.
Za to wołające o pomstę do nieba uchybienie chciano Tulipanowa w ogóle wygnać ze służby, ale przełożeni zlitowali się nad sierotą i zdegradowali go tylko – został posłańcem. Dla człowieka kształconego, mającego pięć klas szkoły realnej, była to posadka zgoła haniebna. A co więcej, bez jakichkolwiek perspektyw. Teraz do końca życia będzie biegał na posyłki jak żałosne popychadło i nie dosłuży się przyzwoitego stanowiska.
Położyć na sobie krzyżyk, mając dwadzieścia lat, każdemu byłoby gorzko, ale to nawet nie kwestia ambicji. Spróbujcie się utrzymać za dwanaście i pół rubla, spróbujcie. On sam wiele nie potrzebuje, ale Sońce przecież nie wytłumaczy, że kariera młodszego brata się załamała. Sońka i masełka by chciała, i twarożku, i cukierka od czasu do czasu. A drwa do pieca – teraz sążeń trzy ruble. Sońka, chociaż idiotka, burczy, a kiedy jej zimno, to płacze.
Przed wyjściem z domu Anisij zdążył zmienić siostrze mokre pieluchy. Rozkleiła malutkie, świńskie oczka, sennie uśmiechnęła się do brata i wybełkotała: „Nisij, Nisij”.
– Cicho bądź, głupia, nie dokazuj – nakazał jej z udaną surowością Anisij, przewracając ciężkie, gorące od snu ciało.
Położył na stole dziesiątkę, umówioną zapłatę dla sąsiadki Syczychy, która doglądała niedojdy. Na chybcika schrupał czerstwą bułkę, popił zimnym mlekiem i już, czas w drogę, w ciemność i zawieję.
Drepcząc zaśnieżonym pustkowiem w stronę Taganki i co chwila się ślizgając, nie przestawał się nad sobą użalać. Mało, że jest nędzarzem, że jest brzydki i niezdolny, to jeszcze ta Sońka, brzemię na całe życie. Nieszczęsny, nigdy nie będzie miał ani żony, ani dzieci, ani przytulnego domu.
Przebiegając obok cerkwi Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych, przeżegnał się z nawyku przed oświetloną kagankiem ikoną Bogarodzicy. Anisij od dzieciństwa lubił tę ikonę: nie wisi w ciepłym i suchym miejscu, ale wprost na murze, wystawiona na cztery wiatry, tylko przed deszczem i śniegiem osłania ją daszek z drewnianym krzyżem na szczycie. Światełko, małe, niegasnące, w szklanym kloszu, widać z daleka. Przyjemnie na nie spoglądać, zwłaszcza z ciemności, zimna i zawiei.
Cóż to tam bieleje nad krzyżem?
Biała gołębica! Siedzi, czyści dziobem piórka i za nic ma wichurę. Wedle przesądów, na których to nieboszczka mateńka świetnie się znała, biała gołębica na krzyżu oznacza szczęście i nieoczekiwaną radość. Tylko skąd to szczęście miałoby się wziąć?
Zamieć nadal hulała nad ziemią. Och, jak zimno!
Jednakowoż dzień pracy zaczął się Anisijowi rzeczywiście wcale nie najgorzej. Można rzec, że miał szczęście. Jegor Siemionowicz, rejestrator kolegialny, który zawiadywał wysyłką, zerknął na mizerny szynel Anisija, pokręcił siwą głową i dał mu dobre zadanie, cieplutkie. Nie biegać tam i z powrotem po bezkresnym, przewiewanym wichrami mieście, tylko po prostu dostarczyć teczkę z raportami i dokumentami jaśnie wielmożnemu panu Erastowi Pietrowiczowi Fandorinowi, urzędnikowi do specjalnych poruczeń przy jego ekscelencji generale-gubernatorze. Dostarczyć i zaczekać, czy pan radca dworu nie zechce przesłać jakiejś korespondencji.
Takie zadanie to nic trudnego. Podniesiony na duchu Anisij migiem zaniósł teczkę, nawet nie zdążył zmarznąć. Pan Fandorin mieszkał bliziutko – tuż obok, na Małej Nikickiej, we własnej oficynie przy pałacyku barona von Evert-Kołokolcewa.
Anisij ubóstwiał pana Fandorina. Z daleka, nieśmiało, pokornie, bez żadnej nadziei, iż wielki ten człowiek kiedyś dostrzeże, że istnieje ktoś taki jak on, Tulipanow. Radca dworu cieszył się w żandarmerii szczególną estymą, choć służył w innym resorcie. Sam jaśnie wielmożny moskiewski oberpolicmajster Jefim Jefimowicz Baranow, jakkolwiek w randze generała-lejtnanta, nie uważał za uwłaczające zwracać się do Erasta Pietrowicza o radę czy nawet o jakąś protekcję.
Nie dziwota, każdy człowiek, wyznający się choć odrobinę na wielkiej moskiewskiej polityce, wiedział, że ojciec stołecznego grodu, książę Władimir Andriejewicz Dołgoruki, wyróżnia radcę dworu i liczy się z jego zdaniem. Dziwne rzeczy opowiadano o panu Fandorinie: na przykład, że ma jakoby szczególny dar – każdego przejrzy na wylot i największą tajemnicę w mig rozgryzie do samego sedna.
Do obowiązków radcy dworu należało być okiem i uchem gubernatora we wszystkich sekretnych sprawach, trafiających w gestię żandarmerii i policji. Dlatego właśnie co rano od generała Baranowa i z Dyrekcji Żandarmerii napływały do Erasta Pietrowicza niezbędne informacje – zazwyczaj do siedziby gubernatora na Twerską, ale bywało, że i do domu, ponieważ radca dworu miał swobodne godziny pracy i jeśli nie chciał, to w ogóle nie szedł do urzędu.
Za taką to wybitną personę uchodził pan Fandorin, a mimo to był bezpośredni, bez cienia wyższości. Dwa razy Anisij przynosił mu przesyłki na Twerską i całkowicie go podbiły maniery tak wpływowej osobistości: nie poniży maluczkiego, odzywa się uprzejmie, zawsze prosi siadać i zwraca się per pan.
A poza tym ciekawie zobaczyć z bliska człowieka, o którym krążą po Moskwie słuchy zaiste fantastyczne. Od razu wiadomo, że to ktoś nietuzinkowy. Twarz piękna, gładka, młoda, a krucze włosy mocno na skroniach szpakowate. Głos spokojny, cichy, pan Fandorin leciutko się jąka, ale każde jego słowo ma sens i widać, że nie zwykł dwa razy powtarzać tego samego. Wielki człowiek, nic dodać, nic ująć.
W domu u radcy dworu Tulipanow jeszcze nigdy nie był, toteż minąwszy ażurową bramę zwieńczoną żeliwną koroną, z lekko zamierającym sercem zbliżył się do wytwornej parterowej oficyny. Taki niezwykły człowiek mieszka zapewne również jakoś niezwyczajnie.
Nacisnął guzik elektrycznego dzwonka, z góry układając sobie pierwsze zdanie: „Kurier Tulipanow z Dyrekcji Żandarmerii z dokumentami dla jego jaśniewielmożności”. Spostrzegłszy się w ostatniej chwili, wcisnął pod kaszkiet nieposłuszne ucho.
Rzeźbione dębowe drzwi otwarły się szeroko. Na progu stanął niziutki, korpulentny Azjata – z wąskimi oczkami, pyzatą twarzą i jeżykiem szorstkich, czarnych włosów. Ubrany był w zieloną liberię z galonami i nie wiadomo czemu słomiane sandały. Spojrzał z niezadowoleniem na gościa i zapytał:
– Cego?
Skądś z głębi domu dobiegł dźwięczny kobiecy głos:
– Masa! Ile razy mam ci powtarzać! Nie „cego”, ale „czym mogę służyć”!
Azjata gniewnie łypnął za siebie i z niechęcią burknął do Anisija:
– Cym mogę słuzyć?
– Kurier Tulipanow z Dyrekcji Żandarmerii z dokumentami do jego jaśniewielmożności – wyrecytował pospiesznie Anisij.
– Rusaj sie, chodź – zaprosił sługa i usunął się na bok, wpuszczając gościa.
Tulipanow znalazł się w obszernym przedpokoju, rozejrzał ciekawie i w pierwszej chwili doznał rozczarowania: nie było wypchanego niedźwiedzia ze srebrną tacą na karty wizytowe, a co to za pańskie mieszkanie bez wypchanego misia? Czy może urzędnikowi do specjalnych poruczeń nikt nie składa wizyt?
Zresztą, mimo że brakowało niedźwiedzia, przedpokój był urządzony przepięknie, a w kącie, w oszklonej szafie, stała jakaś cudaczna zbroja: cała z metalowych płytek, z wymyślnym monogramem na napierśniku i z rogatym niby żuk hełmem.
Z drzwi, prowadzących do dalszych pokoi, dokąd kurierowi oczywiście wstęp był wzbroniony, wyjrzała wyjątkowej piękności dama w czerwonym jedwabnym peniuarze do samej ziemi. Bujne ciemne włosy damy ułożone były w kunsztowną fryzurę, smukła szyja obnażona, biała, upierścienione ręce skrzyżowane na wysokich piersiach. Dama z rozczarowaniem popatrzyła na Anisija ogromnymi czarnymi oczami, leciutko zmarszczyła klasyczny nos i zawołała:
– Erast, ktoś do ciebie! Z urzędu!
Anisij zdziwił się nie wiedzieć czemu, że radca dworu jest żonaty, chociaż tak naprawdę nie było nic dziwnego w tym, że taki człowiek ma prześliczną małżonkę, o królewskiej postawie i wyniosłym spojrzeniu.
Madame Fandorina arystokratycznie, nie otwierając ust, ziewnęła i znikła za drzwiami, a po minucie do przedpokoju wyszedł sam pan Fandorin.
On także był w szlafroku, ale nie czerwonym, tylko czarnym, z chwastami i jedwabnym pasem.
– Witam, panie T-tulipanow – przemówił radca dworu, przesuwając w palcach zielony nefrytowy różaniec, i Anisij aż zesłabł z zadowolenia. Zupełnie nie przypuszczał, że Erast Pietrowicz go pamięta, a tym bardziej z nazwiska. Mało to różnej hałastry przynosi mu przesyłki? A tu proszę!
– Co tam pan ma? Proszę mi to dać. I proszę do salonu, niech pan spocznie. Masa, weź od p-pana Tulipanowa szynel.
Bojaźliwie wszedłszy do salonu, Anisij nie śmiał nawet zerknąć na boki, skromnie siadł na brzeżku obitego adamaszkiem krzesła i dopiero po jakimś czasie jął się ostrożnie rozglądać.
Pokój był bardzo interesujący: całe ściany obwieszone barwnymi japońskimi sztychami, które, o czym Anisij wiedział, były teraz ogromnie modne. Zauważył też jakieś zwoje z hieroglifami i – na podstawce z laki – dwie krzywe szable, jedną dłuższą, drugą krótszą.
Radca dworu szeleścił papierami, od czasu do czasu pisząc coś złotym ołówkiem. Jego małżonka, nie zwracając uwagi na mężczyzn, stała u okna i ze znudzoną miną patrzyła na ogród.
– Kochanie – odezwała się po francusku – dlaczego nigdzie nie bywamy? To się robi nie do zniesienia. Chcę pójść do teatru, chcę pójść na bal.
– Sama przecież mówiłaś, Addi, że to nie wypada – odparł Fandorin, odrywając się od papierów. – Możemy się natknąć na twoich znajomych z Petersburga i będzie niezręczna sytuacja. Chociaż mnie jest właściwie wszystko jedno.
Spojrzał na Tulipanowa i ten spłonął rumieńcem. No cóż on winien, że, chociaż tylko piąte przez dziesiąte, ale rozumie po francusku!
Okazało się, że piękna pani wcale nie jest madame Fandoriną.
– Ach, wybacz, Addi – powiedział Erast Pietrowicz po rosyjsku. – Nie przedstawiłem ci pana Tulipanowa; służy w Dyrekcji Żandarmerii. A to jest hrabina Ariadna Arkadjewna Opraksina, moja d-dobra znajoma.
Anisij odniósł wrażenie, że radca dworu zawahał się nieco, jakby nie bardzo wiedział, jak przedstawić piękną panią. A może tylko tak mu się zdawało, przez to jąkanie.
– O Boże – westchnęła męczeńsko hrabina Addi i pospiesznie opuściła pokój.
I prawie od razu dał się słyszeć jej głos:
– Masa, w tej chwili zabierz łapy od mojej Natalii! Marsz do siebie, bezwstydnico! Nie, to wprost nie do wytrzymania!
Erast Pietrowicz też westchnął i powrócił do czytania papierów.
W tej chwili rozległ się dzwonek, przytłumiony szmer głosów w przedpokoju i do salonu jak piłka wtoczył się znany już Anisijowi Azjata.
Zagdakał w jakimś barbarzyńskim narzeczu, ale Fandorin gestem kazał mu zamilknąć.
– Masa, mówiłem ci: przy gościach zwracaj się do mnie nie po japońsku, ale po rosyjsku.
Anisij, awansowany do rangi gościa, wyprostował się, a na sługę popatrzył z zaciekawieniem: coś takiego, żywy Japończyk.
– Od Wiedisew-san – krótko oznajmił Masa.
– Od Wiediszczewa? Froła G-grigorjewicza?
Anisij dobrze wiedział, kto to taki Froł Grigorjewicz Wiediszczew. Znana postać o przydomku „Szara Eminencja”. Od maleńkości służył u księcia Dołgorukiego, najpierw jako chłopiec na posyłki, potem ordynans, potem lokaj, a przez ostatnie dwadzieścia lat jako kamerdyner – odkąd Władimir Andriejewicz wziął stary gród w swoje twarde, chwytne ręce. Cóż, kamerdyner to niby drobna płotka, ale było wiadomo, że nie poradziwszy się wiernego Froła, mądry i ostrożny Dołgoruki nie podejmuje żadnych ważnych decyzji. Jeśli chcesz się dostać do jaśnie oświeconego z jakąś ważną prośbą – wystarczy, że przypodobasz się Wiediszczewowi, a możesz uważać, że połowa roboty za tobą.
Do salonu wszedł, a właściwie wbiegł, chłop jak dąb w gubernatorskiej liberii i już od progu zaterkotał:
– Wasza jaśniewielmożność, Froł Grigorycz proszą! Żeby jasnie pan raczył przybyć jak najprędzej! Chryja się u nas zrobiła, czysty dom wariatów! Froł Grigorycz mówią, że bez jasnie pana nie da rady! Mam sanie księcia, migiem dojedziem.
– Co za „chryja”? – Radca dworu się nachmurzył, ale wstał i zrzucił szlafrok. – Dobrze, jedźmy i zobaczmy.
Pod szlafrokiem miał białą koszulę z czarnym krawatem.
– Masa, kamizelkę i surdut, biegiem! – krzyknął Fandorin, chowając papiery do teczki. – A pan, Tulipanow, będzie się musiał przejechać ze mną. Doczytam po drodze.
Anisij był gotów udać się za jego jaśniewielmożnością, gdzie tylko ten każe, co też zademonstrował, pospiesznie zrywając się z krzesła.
W najśmielszych marzeniach nie przypuszczał goniec Tulipanow, że będzie miał kiedys zaszczyt przejechania się ekwipażem generała-gubernatora.
A ekwipaż był wspaniały – prawdziwa kareta na płozach. W srodku wybita atłasem, siedzenia juchtowe, a w kącie piecyk z mosiężną rurą. Co prawda, nierozpalony.
Lokaj siadł na koźle i czwórka chwackich książęcych kłusaków ruszyła z kopyta.
Miękkie siedzenie, przeznaczone dla o wiele szlachetniejszych pośladków, łagodnie, niemal pieszczotliwie zakołysało się pod Anisijem, który pomyślał: Ech, przecież nikt mi nie uwierzy.
Pan Fandorin z chrzęstem złamał lakową pieczęć na jakiejś depeszy. Zmarszczył wysokie, gładkie czoło.
Ależ przystojny – bez zawiści, ze szczerym zachwytem pomyślał Tulipanow, obserwując z ukosa, jak radca dworu szarpie swój cienki wąs.