Gdyby nie fakt, że na całe dziesięciolecia twórczość Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego trafiła do komunistycznego „Zapisu cenzorskiego” i została w Polsce zakazana, to jego powieść dla dzieci „Słoń Birara” byłaby dziś zapewne jedną z najpopularniejszych lektur dla młodych czytelników. Ta piękna, ponadczasowa historia swą klasą dorównuje światowym dziełom literatury dziecięcej z początków XX wieku.

Słoń BiraraDziadek małego Amry był poganiaczem słoni. Pracując z Birarą, należącym do rodziny zwierzęciem, zarabiał na utrzymanie kilkuosobowej rodziny. Niestety zdarzył się tragiczny wypadek: w porcie gdzie wykonywali swoje zadania, na staruszka osunął się stos belek.

Zrozpaczona rodzina nie wie co począć po śmierci dziadka, zostają bez środków do życia. W tej sytuacji do odpowiedzialności za mamę, tatę inwalidę i siostrzyczki poczuwa się właśnie Amra. Postanawia, pomimo swego młodego wieku, rozpocząć pracę z Birarą. Wierzy, że dzięki sumienności i pracowitości uchroni najbliższych od widma głodu.

Wyrusza więc na poszukiwanie zajęcia i znajduje je przy wyrębie tropikalnego lasu. Razem z Birarą będą zajmować się transportowaniem powalonych drzew, tak, jak przez wiele lat czynił to z pomocą słonia dziadek Bauli.

W ten sposób rozpoczyna się wielka przyjaźń chłopca i słonia, a wraz z nią liczne przygody, które doprowadzą obu bohaterów aż na dwór maharadży. Co zaś zdarzy się w pałacu bajecznie bogatego dostojnika i kogo tam spotkają? O tym warto przekonać się podczas lektury „Słonia Birary”, a będzie to niemała przyjemność.

Ossendowski to znakomity pisarz. Mistrzowsko posługuje się słowem. Potrafi, do potrzeb i możliwości dziecięcego czytelnika, dopasować ogrom wiedzy zamykając go w prostej historii. Za pomocą perypetii chłopca i słonia odbiorcy zostaje przedstawiony szereg zajmujących tematów: pejzaż codziennego życia mieszkańców Indii w dobie kolonializmu brytyjskiego, relacje panujące pomiędzy ich rdzennymi mieszkańcami, a Europejczykami, fauna i flora dzikich ostępów Półwyspu Indyjskiego czy wreszcie zabawy i zajęcia dzieci. Dla współczesnego dziecka będą one sposobem na przeniesienie się do świata z pogranicza rzeczywistości i baśni zaś dla jego rodzica świadectwem minionych czasów i rzeczywistości w jakiej Ossendowski osobiście uczestniczył.

Za pomocą perypetii chłopca i słonia odbiorcy zostaje przedstawiony szereg zajmujących tematów

Pisarzowi światową sławę przyniosła książka: „Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów”, która w latach dwudziestych XX wieku ukazała się w Nowym Jorku, następnie w Londynie, a dopiero po pewnym czasie w Warszawie. Łącznie osiągnęła ona rekordową, jak na owe czasy, liczbę dziewiętnastu tłumaczeń na języki obce. Ossendowski opisał w niej wspomnienia z ucieczki z Rosji ogarniętej chaosem rewolucji. Opis obejmuje ucieczkę z Krasnojarska opanowanego przez bolszewików, zimę w tajdze, przeprawę do Mongolii i pobyt w niej u boku barona Ungerna.

Nie była to jednak jedyna podróż pisarza. W swoim życiu przemierzył i zwiedził wiele innych krajów czego rezultat stanowi kilkadziesiąt książek. Niestety, pomimo ich wielkiej wartości merytorycznej i znaczących walorów literackich, dzieła te w powojennej Polsce trafiły na indeks ksiąg zakazanych. Poczesne miejsce w sławetnym „Zapisie cenzorskim” zagwarantował sobie Ossendowski żarliwą antykomunistyczną postawą. Zaskarbił sobie wręcz miano osobistego wroga Lenina, a NKWD dokonało ekshumacji jego zwłok by przekonać się czy na pewno nie żyje. W tej sytuacji przez całe dziesięciolecia spuścizna literacka pisarza nie była dostępna dla czytelników.

Dopiero w ostatnich latach wydawnictwo Zysk i S-ka postanowiło wydobyć prace Ossendowskiego z mroków zapomnienia. Wiele z nich zostało wydanych w znakomitej edytorsko serii „Podróże Retro”. Także ta oficyna oddała do rąk czytelników „Słonia Birarę”. I cóż, nie mam żadnych wątpliwości, że gdyby nie działania komunistów zmierzające do całkowitego wyeliminowania postaci Ossendowskiego z historii Polski, to książka ta byłaby dziś zapewne jedną z najpopularniejszych lektur dla młodych czytelników: piękna, ponadczasowa historia dorównuje bowiem swą klasą światowym dziełom literatury dziecięcej z początków XX wieku.

Tomasz Orwid

Ferdynand Antoni Ossendowski
Słoń Birara
Wydawnictwo Zysk i S-ka
Premiera: 2013

 

 
Wesprzyj nas