“Historia zaginionej dziewczynki” to ostatni tom tetralogii “Cykl neapolitański” autorstwa włoskiej pisarki Eleny Ferrante.


Historia zaginionej dziewczynkiOstatni tom bestsellerowej serii, którą otwiera “Genialna przyjaciółka”. W skład tetralogii wchodzą również “Historia nowego nazwiska” oraz “Historia ucieczki”.

Wszystkie powieści odniosły międzynarodowy sukces i zostały docenione także w środowisku krytyków literackich.

***

Włoska kultura, opuszczona przez Felliniego i Antonioniego, zdominowana przez telewizyjną papkę ery Berlusconiego, po latach posuchy zyskała nową światową markę.
Juliusz Kurkiewicz, Gazeta Wyborcza

„Pisarka zdobywa się na brutalną szczerość i bardzo często porusza tematy tabu, a także dokonuje bezlitosnej analizy swoich bohaterek – z uporem tropi źródła ich lęków i wypunktowuje słabości. Ich losy, problemy i emocje przedstawia w tak wyrazisty i autentyczny sposób, że trudno nie ulec sugestii recenzentów, ale i samej Ferrante, że w książkach opisuje ona własną historię.
Michał Kukawski, Twój Styl

Elena Ferrante to najlepsza współczesna włoska pisarka. Autorka zdecydowała się publikować pod przybranym nazwiskiem, ale dzięki jej powieściom możemy przypuszczać, że wychowała się w Neapolu, opuściła rodzinne miasto, aby zdobyć wyższe wykształcenie, założyła rodzinę. Elena Ferrante mówi, że nie wybrała anonimowości, ale nieobecność. Przed debiutem napisała do wydawcy: „Będę waszą najtańszą autorką. Oszczędzę wam nawet mojej obecności”. Woli, aby książki broniły się same, dlatego tożsamość pisarki jest jedną z największych tajemnic światowego rynku wydawniczego. W Polsce ukazał się jej cykl neapolitański obejmujący cztery książki: “Genialna przyjaciółka”, “Historia nowego nazwiska”, “Historia ucieczki” oraz ‘Historia zaginionej dziewczynki”, a także wcześniejsza powieść “Córka” i książka dla dzieci “Zagubiona lalka”.

Elena Ferrante
Historia zaginionej dziewczynki
Przekład: Lucyna Rodziewicz-Doktór
cykl neapolitański część 4
Wydawnictwo Sonia Draga
wydanie 2
Premiera w tej edycji: 18 października 2017
 
 

Historia zaginionej dziewczynki


Wiek dojrzały.
Historia zaginionej dziewczynki

1.

Począwszy od 1976 roku aż do 1979, kiedy przeprowadziłam się z powrotem do Neapolu, unikałam stałych kontaktów z Lilą. Nie było łatwo. Ona próbowała siłą wedrzeć się do mojego życia: początkowo ją ignorowałam, potem tolerowałam, aż w końcu uległam. Ale choć zachowywała się tak, jakby pragnęła jedynie być przy mnie blisko w tak trudnej chwili, nie potrafiłam zapomnieć o pogardzie, z jaką mnie potraktowała.
Dzisiaj myślę, że gdyby chodziło tylko o wyzwisko – kiedy powiedziałam jej o Ninie, wrzasnęła przez telefon: jesteś kretynką, a nigdy dotąd nie zwracała się do mnie w taki sposób – złość prędko by minęła. W rzeczywistości bardziej od wyzwiska zraniła mnie wzmianka o Dede i Elsie. Pomyśl o tym, jak skrzywdzisz córki, ostrzegała mnie. W pierwszej chwili nie zwróciłam na to uwagi, z czasem jednak te słowa nabrały większego znaczenia i często wracałam do nich myślami. Lila nie przejawiała nawet minimalnego zainteresowania Dede i Elsą, z pewnością nawet nie pamiętała ich imion. Za każdym razem kiedy przez telefon opowiadałam jej o takiej czy innej inteligentnej odpowiedzi córek, ucinała krótko i zmieniała temat. A gdy po raz pierwszy spotkała je w mieszkaniu Marcella Solary, spojrzała tylko z roztargnieniem i rzuciła jakiś ogólnik, w ogóle nie zwróciwszy uwagi na to, jak ładnie są ubrane i uczesane, jakie są zdolne pomimo młodego wieku, jak pięknie potrafią się wysławiać. A przecież to ja je urodziłam, ja je wychowałam, były częścią mnie, jej odwiecznej przyjaciółki: powinna była mile połechtać moją matczyną dumę – jeśli nie z życzliwości, to przynajmniej z grzeczności. Ona jednak nawet serdecznie nie zażartowała, zachowała całkowitą obojętność. Dopiero teraz przypomniała sobie o dziewczynkach – z pewnością przez zazdrość, bo ja wzięłam sobie Nina – i postanowiła pokazać mi, jaka ze mnie zła matka, że w pogoni za własnym szczęściem gotowa jestem zadać im ból. Na samą myśl ogarniała mnie wściekłość. Bo czy Lila przejmowała się Gennarem, kiedy zostawiła Stefana? Kiedy podrzucała syna sąsiadce i sama szła do fabryki? Kiedy wysłała go do mnie? Owszem, mam swoje na sumieniu, ale bez wątpienia jestem lepszą matką niż ona.

2.

W tamtych latach bez ustanku borykałam się z takimi myślami. Jakby Lila, która przecież o Dede i Elsie wypowiedziała tylko to jedno przewrotne zdanie, wzięła na siebie rolę obrońcy moich córek, a ja z tego powodu za każdym razem, kiedy je zaniedbuję i skupiam się na sobie, muszę udowadniać, że nie ma racji. Ale tak naprawdę chodziło tylko o wytwór mojego złego nastroju, bo ja przecież nie wiedziałam, co ona sądzi o moich matczynych poczynaniach. Tylko ona może to zdradzić, jeśli naprawdę zdoła wedrzeć się do tego długiego splotu słów i zmienić ich ciąg, wprowadzić brakujące ogniwa i ukradkiem wyrzucić inne, żeby tekst powiedział o mnie więcej niż ja sama. Liczę na tę ingerencję, czekam na nią od chwili, kiedy zaczęłam spisywać naszą historię. Ale żeby sprawdzić, czy do niej doszło, muszę dotrzeć do końca, w przeciwnym razie utknę po drodze. Piszę już zbyt długo i jestem zmęczona, coraz trudniej jest mi utrzymać wątek opowieści, który wije się w chaosie lat, małych i wielkich epizodów, nastrojów. Dlatego albo pomijam fakty z własnego życia i skupiam się na Lili i jej perypetiach, albo co gorsza, daję się wciągnąć w wir moich przygód tylko dlatego, że łatwiej przelać je na papier. Muszę dokonać jakiegoś wyboru. Nie mogę jednak zdecydować się na pierwszą drogę, bo sama natura naszej przyjaźni zakłada możliwość dotarcia do Lili tylko wtedy, jeśli będę miała na uwadze siebie samą: gdy odsunę się na bok, stracę ją z pola widzenia. Druga też nie wchodzi w grę. Ona z pewnością tylko czeka, aż zacznę coraz obszerniej opowiadać o własnych doświadczeniach. Powiedziałaby mi wtedy: zdradź nam, jak potoczyło się twoje życie, kogo obchodzi moje, przyznaj, że nawet ty masz je gdzieś. I zakończyłaby: ja to same bazgroły, nie nadaję się na książkę, zostaw mnie w spokoju, nie opowiada się przecież o tym, co skreślone.
Co robić? Czy mam jej po raz kolejny przyznać rację? Zgodzić się z tym, że dorosłość polega na usuwaniu się w cień, na umiejętności ukrywania się tak, żeby w końcu całkiem zniknąć? Zaakceptować fakt, że im jestem starsza, tym mniej wiem o Lili?
Dzisiaj rano wzięłam w karby zmęczenie i właśnie siadam do biurka. Teraz, kiedy zbliżam się do najbardziej bolesnego wydarzenia w naszej historii, chcę zaprowadzić na papierze równowagę między mną a nią, choć w życiu nie udało mi się jej odnaleźć nawet w sobie.

3.

Z Montpellier pamiętam wszystko z wyjątkiem samego miasta, jakby mnie tam w ogóle nie było. Dzisiaj, oprócz hotelu i monumentalnej auli, w której odbywał się kongres, widzę oczami wyobraźni tylko wietrzną jesień i błękitne niebo oparte na białych chmurach. A przecież ta nazwa – Montpellier – z wielu powodów jest w mojej pamięci synonimem ucieczki. Raz już byłam poza granicami Włoch, w Paryżu, razem z Frankiem, i poznałam, jak to jest ekscytować się własną śmiałością. Ale wtedy wydawało mi się, że mój świat na zawsze ograniczać się będzie do dzielnicy, do Neapolu, a cała reszta to tylko krótka wyprawa, podczas której mogę sobie wyobrażać, że jestem kimś, kim tak naprawdę nigdy się nie stanę. Natomiast w Montpellier, o wiele przecież mniej podniecającym od Paryża, miałam wrażenie, że oto zrywają się wszelkie bariery, a ja mogę wszystko. Sam fakt, że znalazłam się w tym miejscu, był w moich oczach dowodem, że dzielnica, Neapol, Piza, Florencja, Mediolan, całe Włochy to tylko drobne odpryski świata i że lepiej się nimi nie zadowalać. W Montpellier zrozumiałam, jak bardzo ograniczone jest moje spojrzenie, mój język, którym się wyrażam i w którym piszę. W Montpellier dotarło do mnie, jak płytkie może być życie trzydziestodwuletniej żony i matki. W tamtych pełnych miłości dniach po raz pierwszy poczułam się wolna od pęt, które latami na siebie wkładałam: pęt wynikających z pochodzenia, pęt z powodzeniem nabytych podczas lat nauki, pęt związanych z podjętymi decyzjami, a przede wszystkich z małżeństwem. Tam zrozumiałam również powód, dla którego w przeszłości odczułam przyjemność na widok mojej pierwszej książki przetłumaczonej na inne języki, i zarazem przykrość na myśl, iż tak niewielu czytelników znalazła poza krajem. To cudowne móc przekraczać granice, zanurzyć się w inną kulturę, odkryć prowizoryczność tego, co do tej pory uważałam za definitywne. Fakt, że Lila nigdy nie wyjechała z Neapolu, że przeraziło ją nawet San Giovanni a Teduccio – co w przeszłości uznałam za dość dyskusyjny wybór, a co ona jak zwykle potrafiła odwrócić na swoją korzyść – teraz był dla mnie zwykłym przejawem umysłowego ograniczenia. W duchu odpłaciłam jej pięknym za nadobne. Mówisz, że to ty pomyliłaś się co do mnie? O nie, koleżanko, to ja się pomyliłam co do ciebie: przez całe życie będziesz tylko patrzeć na ciężarówki przejeżdżające po głównej ulicy.
Dni mijały jak szalone. Organizatorzy kongresu już dawno zarezerwowali dla Nina pokój jednoosobowy, a ponieważ zbyt późno zdecydowałam się na wyjazd, nie dało się go zamienić na pokój małżeński. Dostaliśmy więc dwie jedynki. Dlatego co wieczór brałam prysznic u siebie, przygotowywałam się na noc, a potem z silnym biciem serca szłam do niego. Spaliśmy razem, mocno przytuleni, jakbyśmy się bali, że jakieś wrogie moce rozdzielą nas we śnie. Rano zamawialiśmy śniadanie do łóżka i rozkoszowaliśmy się tym luksusem, który dotychczas oglądaliśmy jedynie w kinie: śmialiśmy się, byliśmy szczęśliwi. W ciągu dnia szłam z Ninem do auli kongresowej i chociaż prelegenci czytali z kartek znudzonym tonem, fakt, że z nim jestem, przepełniał mnie radością, siedziałam obok i starałam się nie przeszkadzać. Nino słuchał wystąpień z wielką uwagą, notował i od czasu do czasu szeptał mi na ucho ironiczne komentarze przeplatane miłosnymi słówkami. Podczas obiadu i kolacji otaczał nas tłum akademików z całego świata: obce nazwiska, obce języki. Rzecz jasna najwybitniejsi uczestnicy siedzieli przy jednym stole, a my i cała reszta młodych naukowców przy drugim. Wrażenie zrobiła na mnie energiczność Nina, i to zarówno podczas obrad, jak i w restauracji. Nie było w nim nic z dawnego studenta ani nawet z młodzieńca, który dziesięć lat temu wystąpił w mojej obronie w księgarni w Mediolanie. Zrezygnował z polemicznego tonu, z taktem wykraczał poza akademickie podziały, był ujmujący i poważny, gdy nawiązywał nowe kontakty. Prowadził błyskotliwe rozmowy, mówił biegle po angielsku i całkiem nieźle po francusku, i demonstrował dawne zamiłowanie do cyfr i konkretów. Podobał się, a fakt ten przepełniał mnie dumą. W kilka godzin zdołał zaskarbić sobie powszechną sympatię i nie mógł opędzić się od rozmówców.
Tylko przy jednej okazji zmienił się nie do poznania, a było to w wieczór przed jego wystąpieniem na kongresie. Stał się niemiły i nieuprzejmy, pokonał go strach. Wyraził się nieprzychylnie o swoim tekście, kilkakrotnie powtórzył, że jemu pisanie nie przychodzi z taką łatwością jak mnie, zdenerwował się i stwierdził, że nie miał na to wystarczająco dużo czasu. Poczułam się winna – czyżby to nasza skomplikowana historia odciągnęła go od pracy? – usiłowałam go jakoś uspokoić, przytuliłam go, pocałowałam i zachęciłam, żeby przeczytał mi to, co napisał. Zaczął czytać. Rozczuliła mnie jego mina przerażonego ucznia. Wystąpienie nie było bardziej nudne od tych, których już wysłuchałam w auli, nie szczędziłam mu pochwał i w końcu się uspokoił. Następnego ranka przemawiał z udawanym zapałem i zebrał liczne oklaski. Wieczorem pewien Amerykanin, jeden z wybitnych akademików, zaprosił go do swojego stolika. Zostałam sama, ale nie było mi przykro. Kiedy towarzyszył mi Nino, z nikim nie rozmawiałam, teraz, podczas jego nieobecności, musiałam sobie radzić moim kulejącym francuskim. Zaznajomiłam się z pewną parą z Paryża. Przypadli mi do gustu, bo szybko odkryłam, że ich sytuacja niewiele różni się od naszej. Oboje uważali rodzinę za tłamszącą instytucję, oboje mieli za sobą bolesne rozstania z małżonkiem i dziećmi, oboje wyglądali na szczęśliwych. On, Augustin, był mężczyzną pięćdziesięcioletnim, o czerwonej twarzy, żywych niebieskich oczach i gęstych jasnych wąsach. Ona, Colombe, urzekająco elegancka, niewiele ponad trzydziestkę – jak ja – miała krótkie czarne włosy, drobną twarz i ostro zarysowane oczy i usta. Rozmawiałam głównie z nią. Była matką siedmioletniego chłopca.
– Za kilka miesięcy – powiedziałam – moja starsza córka też skończy siedem lat, ale chodzi już do drugiej klasy, jest bardzo zdolna.
– Mój jest bardzo bystry i posiada dużą wyobraźnię.
– Jak przeżył separację?
– Dobrze.
– W ogóle nie cierpiał?
– Dzieci nie są tak sztywne jak dorośli, są elastyczne.
Jeszcze przez chwilę mówiła o elastyczności, która cechuje dzieciństwo, ta myśl chyba dodawała jej otuchy. Powiedziała: w naszym środowisku rodzice dosyć często się rozstają, dzieci wiedzą, że to się zdarza. Kiedy jednak ja stwierdziłam, że oprócz jednej przyjaciółki nie znam innych kobiet, które rozstałyby się z mężem, nagle zmieniła ton i zaczęła skarżyć się na syna: jest zdolny, ale powolny, wykrzyknęła, w szkole mówią, że to bałaganiarz. Nagłe zniknięcie wszelkiej czułości z jej głosu wstrząsnęło mną, teraz mówiła wręcz z niechęcią, jakby syn robił jej na złość, i to wzbudziło mój niepokój. Jej towarzysz musiał dostrzec moją minę, bo się wtrącił, pochwalił swoich dwóch synów, czternastoletniego i osiemnastoletniego, i zażartował z ich powodzenia u kobiet, zarówno młodych, jak i dojrzałych. Kiedy Nino wrócił do stolika, obaj mężczyźni – przede wszystkim zaś Augustin – przeszli do krytykowania większości przemawiających. Colombe od razu przyłączyła się do nich z udawaną wesołością. Obmowa szybko zrodziła pozory zażyłości, Augustinowi usta się nie zamykały cały wieczór. On pił, a jego partnerka się śmiała, jak tylko Nino zabierał głos. Na koniec zaprosili nas, żebyśmy jechali z nimi samochodem do Paryża.
Rozmowa o dzieciach oraz zaproszenie, którego ani nie przyjęliśmy, ani nie odrzuciliśmy, sprowadziły mnie na ziemię. W minionych dniach nieustannie myślałam o Dede i o Elsie, o Pietrze zresztą też, ale tak, jakby byli zawieszeni w jakimś równoległym wszechświecie, nieruchomo siedzieli wokół stołu kuchennego w naszym mieszkaniu we Florencji albo przed telewizorem, albo leżeli we własnych łóżkach. Nagle nasze oba światy się połączyły. Zdałam sobie sprawę, że pobyt w Montpellier zaraz dobiegnie końca, że ja i Nino będziemy musieli wrócić do naszych domów, ja do Florencji, a on do Neapolu, i stawić czoła kryzysom w naszych związkach. Ciała córek gwałtownie się połączyły z moim, mocno mną wstrząsnęło. Od pięciu dni nie miałam o nich żadnych wieści, poczułam silne nudności, a tęsknota stała się wręcz nie do zniesienia. Ogarnął mnie strach, nie przed przyszłością w ogóle, która wydawała się nieuchronnie złączona z Ninem, ale przed najbliższymi godzinami, przed jutrem, pojutrzem. Nie potrafiłam się opanować i chociaż była prawie północ – co z tego, pomyślałam, Pietro nie śpi o tej porze – zadzwoniłam.
Nie było to łatwe, ale w końcu uzyskałam połączenie. Halo, powiedziałam. Halo, powtórzyłam. Wiedziałam, że po drugiej stronie słuchawki jest Pietro, zwróciłam się do niego po imieniu: Pietro, to ja, Elena, co z dziewczynkami. Rozmowa została przerwana. Odczekałam kilka minut, potem poprosiłam telefonistkę, aby znowu zadzwoniła. Byłam gotowa próbować całą noc, ale tym razem Pietro mi odpowiedział.
– Czego chcesz?
– Powiedz, co z dziewczynkami.
– Śpią.
– To wiem, ale jak się czują.
– Co cię to obchodzi?
– To moje córki.
– Porzuciłaś je, nie chcą już być twoimi córkami.
– Tak ci powiedziały?
– Powiedziały mojej matce.
– Sprowadziłeś Adele?
– Tak.
– Powiedz jej, że wracam za kilka dni.
– Nie, nie wracaj. Ani ja, ani dziewczynki, ani moja matka nie chcemy cię więcej widzieć.

4.

Długo płakałam, potem się uspokoiłam i poszłam do Nina. Chciałam mu powiedzieć o telefonie, chciałam, żeby mnie pocieszył. Ale kiedy podnosiłam rękę, żeby zapukać do drzwi, usłyszałam, że z kimś rozmawia. Zawahałam się. Mówił coś przez telefon, nie słyszałam co i w jakim języku, od razu jednak pomyślałam, że kontaktuje się z żoną. Czyżby robił to co wieczór? Czy kiedy ja szłam do swojego pokoju, aby przygotować się na noc, on dzwonił do Eleonory? Czy próbują rozstać się po przyjacielsku? A może chcą się pogodzić i gdy kongres w Montpellier dobiegnie końca, on do niej wróci?
W końcu zapukałam. Nino przerwał, zapadła cisza, potem znowu rozległ się jego głos, teraz jednak bardzo cicho. Zdenerwowałam się, powtórnie zapukałam i dalej nic. Otworzył mi dopiero za trzecim razem. Naskoczyłam na niego, zarzuciłam mu, że ukrywa nasz związek przed swoją żoną, wykrzyczałam, że właśnie dzwoniłam do Pietra, że mój mąż nie życzy sobie, abym widziała się z córkami, że ja wywróciłam do góry nogami całe swoje życie, a on sobie grucha przez telefon z Eleonorą. To była ciężka noc pełna kłótni, nie mogliśmy dojść do porozumienia. Nino na wszystkie sposoby usiłował mnie uspokoić: śmiał się nerwowo, pomstował na Pietra za to, jak mnie potraktował, całował mnie, chociaż ja go odpychałam, mówił, że oszalałam. Ale pomimo nacisków ani razu nie przyznał, że rozmawiał z żoną, co więcej, przysięgał na swojego syna, że nie słyszał się z nią od wyjazdu z Neapolu.
– W takim razie do kogo dzwoniłeś?
– Do kolegi, tutaj, w hotelu.
– O północy?
– O północy.
– Kłamca.
– To prawda.
Długo mu się opierałam, nie miałam ochoty na seks, nie mogłam, bałam się, że już mnie nie kocha. W końcu uległam, żeby nie myśleć, że to już koniec.
Następnego ranka, po pięciu dniach wspólnego życia, po raz pierwszy obudziłam się w złym nastroju. Musieliśmy wyjechać, kongres się zakończył. Nie chciałam, żeby Montpellier było tylko przelotnym epizodem, bałam się powrotu do domu, bałam się powrotu Nina do Neapolu, bałam się, że na zawsze stracę córki. Kiedy Augustin i Colombe znowu zaproponowali wspólną podróż do Paryża i gościnę, zwróciłam się do Nina w nadziei, że on też pragnie przedłużyć pobyt, oddalić chwilę wyjazdu. On jednak z przykrością pokręcił głową i powiedział: to niemożliwe, musimy wracać do Włoch. I zaczął się rozwodzić o biletach na samolot, na pociąg, o pieniądzach. Poczułam rozczarowanie i żal, opadł wszelki entuzjazm. Słusznie podejrzewałam, że kłamie, że nie zerwał z żoną. Naprawdę słyszał się z nią co wieczór, obiecał, że wróci do domu, jak tylko kongres się skończy, nie może zostać nawet dwa dni dłużej. A ja?
Przypomniałam sobie o wydawnictwie w Nanterre i o moim uczonym opowiadaniu o męskim pomyśle na kobietę. Do tej pory z nikim nie rozmawiałam o sobie, nawet z Ninem. Byłam wiecznie uśmiechniętą i milczącą kobietą, która sypia z błyskotliwym profesorem z Neapolu, nie odstępuje go na krok, zaspokaja jego potrzeby, wysłuchuje myśli. Teraz jednak rzuciłam z udawaną wesołością: to Nino musi wracać, ja mam coś do załatwienia w Nanterre, wychodzi, a może już wyszła moja książka, ni to esej, ni opowieść, zabiorę się z wami i zajrzę do wydawnictwa. Augustin i Colombe popatrzyli na mnie tak, jakbym dopiero w tym momencie zaistniała, i od razu zaczęli mnie wypytywać o to, czym się zajmuję. Odpowiedziałam im pokrótce. Wyszło na jaw, że Colombe dobrze zna właścicielkę małego, ale jak się właśnie okazało prestiżowego wydawnictwa. Rozgadałam się więc z wielkim ożywieniem, konfabulując odrobinę na temat mojej literackiej kariery. Nie popisywałam się przed dwójką Francuzów, lecz przed Ninem. Chciałam mu w ten sposób przypomnieć, że ja też mam swoje osiągnięcia, że skoro potrafiłam opuścić córki i Pietra, mogę się obyć również bez niego, i to nie za tydzień, nie za dziesięć dni, ale tu i teraz.
On słuchał, potem zwrócił się z powagą do Colombe i Augustina: dobrze, jeśli to żaden kłopot, skorzystamy z zaproszenia. Kiedy jednak zostaliśmy sami, zrobił mi nerwowe i jednocześnie namiętne w treści kazanie, którego ogólny sens był taki, że powinnam mu zaufać, że chociaż znaleźliśmy się w bardzo trudnej sytuacji, na pewno jakoś z niej wybrniemy, że nie wolno nam uciekać z Montpellier do Paryża, a potem kto wie gdzie jeszcze, że musimy stawić czoła naszym małżonkom i zacząć wspólne życie. Nagle poczułam, że mówi nie tylko rozsądnie, ale i szczerze. Zmieszałam się, przytuliłam go, szepnęłam: dobrze. Mimo to wyruszyliśmy do Paryża, potrzebowałam tych kilku dodatkowych dni.

 
Wesprzyj nas