Federico García Lorca (1898-1936) to najczęściej wydawany na świecie poeta języka hiszpańskiego. Coraz to nowi tłumacze próbują zmierzyć się z jego poezją, jak również z jego dziełami scenicznymi, chętnie grywanymi przez liczne teatry.


Tomik “Gips i jaśmin” zawiera wybór utworów ze wszystkich okresów twórczości hiszpańskiego poety, od debiutanckiej “Księgi wierszy” (1921, Libro de poemas), która powstawała od roku 1918, po “Lamentację na śmierć Ignacia Sánchez Mejíasa” (1935, Llanto por Ignacio Sánchez Mejías) i wydane pośmiertnie tomy “Poeta w Nowym Jorku” (1940, Poeta en Nueva York) i “Dywan tamarycki” (1940, El diván del Tamarit), akcent położony jednak został na dzieła najpóźniejsze, jak się wydaje, najdojrzalsze, najbardziej oryginalne i najdoskonalsze.

Śmierć zadana przez puczystów generała Franco ograniczyła okres dojrzałej twórczości pisarza zaledwie do osiemnastu lat, ale i w tym okresie powstało wręcz zaskakująco wiele utworów poetyckich i dramatycznych najwyższej klasy, arcydzieł literatury hiszpańskiej. Dzieło poety łączy wpływy folkloru hiszpańskiego (zwłaszcza andaluzyjskiego), nie tylko słownego, lecz również muzycznego, z nowatorstwem awangardy lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. García Lorca zawdzięcza też ożywcze wpływy poezji hiszpańskojęzycznego baroku, ale i poezji hiszpańskiej innych epok.

Mroczna, sensualna i namiętna poezja Lorki, operująca często śmiałymi zestawieniami słownymi, pełna jest motywów i tematów, rekwizytów i archetypicznych obrazów najbardziej podstawowych dla kultury dowolnego czasu, takich, jak śmierć, ból, miłość, pożądanie, samotność i księżyc, róża, ptak, pieśń, studnia, byk, nóż. To pozwala jej potrącać głęboko ukryte struny wrażliwości bardzo różnych i naprawdę licznych czytelników i słuchaczy. Jak pisał wielki amerykański poeta William Carlos Williams, García Lorca „był popularny w Hiszpanii jak żaden poeta od czasów Lopego de Vegi”.

García Lorca „był popularny w Hiszpanii jak żaden poeta od czasów Lopego de Vegi”

Federico García Lorca urodził się 5 czerwca 1898 roku w Fuente Vaqueros pod Granadą (obecnie jest to część tego miasta). Był synem posiadacza ziemskiego Federica Garcíi Rodrigueza (1859-1945) i jego drugiej żony, Vincenty Lorca Romero (1870-1959), nauczycielki. W rodzinie zawsze znajdował zrozumienie dla swoich zainteresowań i wszechstronnych uzdolnień artystycznych. W 1910 zaczął się uczyć muzyki. Pociągały go również sztuki plastyczne, znane są jego rysunki i obrazy powstałe w późniejszym okresie. Maturę zdał w roku 1913 w Kolegium Najświętszego Serca Jezusowego w Granadzie. W 1915 zaczął studia prawnicze i filozoficzno-literaturoznawcze na uniwersytecie w tym samym mieście. W 1918 wydał prozy poetyckie pt. Wrażenia i pejzaże (Impresiones y paisajes). W 1919 przekonał ojca, by pozwolił mu przenieść się na uniwersytet w Madrycie, gdzie z czasem nawiązał nowe znajomości, m.in. z Luisem Buñuelem, Salvadorem Dalí i Rafaelem Alberti.
W 1919 debiutował jako dramaturg, przedstawienie sztuki “Czary motyla” (El maleficio de mariposa) w madryckim teatrze Eslava nie odniosło sukcesu. W 1921 ukazał się tom poetycki “Księga wierszy” (Libro de poemas). Również w 1921 powstały pierwsze wiersze tomu “Piosenki” (Canciones, wyjdzie w roku 1927) i niemal cały tom “Poemat głębokiej pieśni” (Poema del cante jondo, wyjdzie w 1931). W tym samym roku zaczyna się przyjaźń poety i Manuela de Falli. W czerwcu 1927 odbyła się w teatrze Goya w Barcelonie prapremiera napisanego dwa lata wcześniej dramatu poety “Mariana Pineda”.
Portret poety wykonany w 1925 roku, ze zbiorów muzeum Huerta de San Vicente w GrenadzieW tym samym roku Lorca wziął udział w uroczystościach z okazji trzechsetnej rocznicy śmierci Luisa Gongory, wygłosił odczyt Obraz poetycki Luisa Gongory (La imagen poetica de don Luis de Góngora). W 1928 ukazał się tom “Księga romanc cygańskich” (Romancero gitano). Od marca 1929 do początków marca 1930 poeta przebywał w Stanach Zjednoczonych, potem udał się na Kubę. 30 czerwca wrócił do Hiszpanii. W 1930 w madryckim teatrze Espaňol odbyła się premiera sztuki “Czarująca szewcowa” (La zapatera prodigiosa). W 1932 razem z Eduardem Ubarte García Lorca założył złożoną głównie ze studentów wędrowną trupę teatralną Buda (La Barraca), z którą jeździł po Hiszpanii prezentując głównie dramaty hiszpańskiego Złotego Wieku.
W 1932 zorganizowano publiczne czytanie “Krwawych godów” (Bodas de sangre), a w 1933 odbyła się w madryckim teatrze Beatriz prapremiera tej sztuki. W tym samym roku w teatrze Español prapremierę miał dramat “Miłość don Perlimplina do Belisy w jego ogrodzie” (Amor de don Perlimplín con Belisa en su jardín). Od września 1933 do marca 1934 Lorca przebywał w Argentynie i Urugwaju, gdzie wygłaszał odczyty i uczestniczył w południowoamerykańskich premierach swoich sztuk. W 1934 ukończył dramat “Yerma”, który w tym samym roku będzie miał prapremierę w teatrze Español, oraz tom wierszy “Dywan tamarycki” (El diván del Tamarit, ukaże się dopiero w roku 1940, pośmiertnie); tytuł wskazuje na inspiracje orientalne, gdyż dywan – słowo pochodzenia perskiego – to „zbiór wierszy różnych jednego poety”, dywany znane są z literatur narodów muzułmańskich, występowały też, rzecz jasna, w arabskiej poezji andaluzyjskiej; Tamarít to nazwa majątku rodzinnego Garcíów w pobliżu Granady; wpływy mauretańskie, także nazywanie poszczególnych utworów nazwami orientalnych gatunków poetyckie (gazela, kasyda) nie mogą oczywiście dziwić u poety z Andaluzji.
W 1935 ukazał się poemat “Lamentacja na śmierć Ignacia Sánchez Mejíasa” (Llanto por Ignacio Sánchez Mejías), tren dla przyjaciela poety, toreadora, który umarł wskutek ran odniesionych na arenie, oraz tomik “Sześć wierszy galicyjskich” (Seis poemas galegos). W tym samym roku odbyła się prapremiera dramatu “Panna Rosita, czyli Język kwiatów” (Doña Rosita la soltera o el lenguaje de las flores). W 1936 ukazały się drukiem “Krwawe gody”, wyszedł też tom “Pierwsze piosenki” (Primeras canciones), zawierający utwory z roku 1922. Poeta ukończył dramat “Dom Bernardy Alba” (La casa de Bernarda Alba), który odczytał przyjaciołom.
16 lipca poeta wyjechał do Granady, 18 został przez zwolenników antyrepublikańskiego przewrotu aresztowany, a 19 rozstrzelany w wąwozie Viznar pod Granadą i pochowany w nieoznaczonej zbiorowej mogile. Próby odnalezienia i zidentyfikowania szczątków poety jak dotąd się nie powiodły.Leszek Engelking

Federico García Lorca
Gips i jaśmin
Wybór i przekład: Leszek Engelking
Wydawnictwo Officyna
Premiera: 10 maja 2017
 
 

Z TOMU KSIĘGA WIERSZY (LIBRO DE POEMAS)

DRZEWA
(1919)

Drzewa!
Czy jesteście strzałami,
co z błękitu wypadły?
Jacyż straszliwi wojownicy was wypuścili?
A może to były gwiazdy?
Wasza muzyka dobywa się z ptasiej duszy,
z oka Boga,
z namiętności wspaniałych.
Drzewa!
Czy możliwe by wasze toporne korzenie
moje serce w ziemi rozpoznały?

CIEŃ MOJEJ DUSZY

Cień mojej duszy
ucieka poprzez zmierzch alfabetów,
mgłę książek,
słów szumy.
Cieniu mojej duszy!
Dotarłem do linii, gdzie nostalgia
kresu się uczy
i gdzie się kropla lamentu przemienia,
gdzie alabaster ducha.
(Cieniu mojej duszy!)
Nie ma już
cierpienia grudy,
lecz zostały rozum i substancja
mego starego południa warg,
mego starego południa
spojrzeń czułych.
Splątany labirynt
gwiazd dymem zasnutych
chwyta w sieć stado mych złudzeń
niemal suchych.
Cieniu mojej duszy!
I oto halucynacja
doi moje spojrzenia.
Widzę słowo „miłość”
jak się kruszy.
Słowiku mój!
Słowiku!
To twój śpiew słyszą wciąż uszy?

MADRYGAŁ
(Madryt, październik 1920)

Mój pocałunek – owoc granatu
głęboki i otwarty;
twoje usta – róża
z papieru.
Na tle pola pod śniegiem.
Moje ręce – żelazo
na kowadło;
twoje ciało – głos dzwonu
o zmierzchu.
Na tle pola pod śniegiem.
Cała podziurawiona
niebieska czaszka;
stalaktyty w niej tworzyły
to moje „kocham cię”.
Na tle pola pod śniegiem.
Moje dziecięce sny
mchem teraz całe pokryte;
mój ból salomonowy
przewiercił księżyc.
Na tle pola pod śniegiem.
Teraz ostro tresuję
na dostojnej uczelni
moją miłość, sny moje
(koniki bez oczu).
A tłem są pola pod śniegiem.

SEN
(Maj 1919)

Koło chłodnego źródła spoczywa moje serce.
(Osnuj je siecią pajęczyn,
pająku niepamięci.)
Woda źródła śpiewała mu swoją piosenkę.
(Osnuj je siecią pajęczyn,
pająku niepamięci.)
O miłościach mówiło me rozbudzone serce.
(Pająku ciszy,
uprządź nić tajemnicy.)
Woda źródła słuchała nabiegając cieniem.
(Pająku ciszy,
uprządź nić tajemnicy.)
Me serce się przewraca, wpada w źródło ciemne.
(Białe, dalekie dłonie,
zatrzymajcie tę wodę.)
A woda je porywa z głośnym radosnym śpiewem.
(Białe, dalekie dłonie,
nic nie zostało w wodzie!)

BALLADA O MORSKIEJ WODZIE
(1919)

Emilio Pradosowi, łowcy chmur
Morze
w oddali się uśmiecha.
Zęby z piany,
wargi z nieba.
„Czym handlujesz, dziewczyno stroskana
z piersią obnażoną?”
„Wodę sprzedaję, proszę pana,
Handluję morską wodą”.
„Co w żyłach jest, śniady chłopcze,
z krwią wymieszane twoją?”
„Krew w moich żyłach, proszę pana,
płynie wraz z morską wodą”.
„Te łzy takie słone, matko,
skądże się one biorą?”
„Ja płaczę, proszę pana, wodą,
ja płaczę morską wodą”.
„Ta wielka gorycz, serce…
gdzie takie gorycze się rodzą?”
„Gorzka jest woda, proszę pana,
jeśli jest morską wodą”.
Morze
w oddali się uśmiecha.
Zęby z piany,
wargi z nieba.

 
Wesprzyj nas